Eens zei hij ja….

Preek zondag 13 april 2025 Palmpasen

Gelezen Marcus 11: 7/11 Thema: Eens zei hij ja…

Gemeente, Het thema vandaag is ontleend aan het geheim dagboek van de in 1961 verongelukte secretaris generaal van de Verenigde Naties, Dag Hammarskjöld. Zijn dagboek Merkstenen stond centraal tijdens de stadsretraite van februari in onze kerk, en een aantal van u en ook Annette was daarbij aanwezig. Met het woord Merkstenen doelt Hammarskjold op een concrete steenhoop, opgestapeld langs de kant van de weg als oriëntatiepunt voor wandelaars onderweg. Wat ben je als wandelaar in een onbekend, onoverzichtelijk landschap dankbaar als anderen daar ten behoeve van jou merkstenen hebben opgericht. Je kunt dat ook figuurlijk nemen en tijdens de retraite vroegen we ons af: langs welke merkstenen zijn wij op onze levensreis getrokken? Hoe oriënteerden ze ons? En welke merkstenen hebben we zelf weer opgestapeld voor hen die na ons komen?

In dat dagboek van Hammarskjöld staat bij het jaar 1961, het jaar dus van zijn dood, de volgende fascinerende zinsnede:

‘Ik weet niet wie – of wat – de vraag stelde. Ik weet niet wanneer zij gesteld werd. Ik herinner me niet dat ik antwoordde. Maar eens zei ik ja tegen iemand – of iets. Vanaf dat moment heb ik  de zekerheid dat het leven zinvol is en dat mijn leven, in onderwerping, een doel heeft. Vanaf dat moment heb ik geweten wat het wil zeggen ‘niet om te zien’ én ‘zich niet te bekommeren om de dag van morgen’.  (M 1961)

‘Ik weet niet wie – of wat – de vraag stelde. Ik weet niet wanneer zij gesteld werd. Ik herinner me niet dat ik antwoordde. Maar eens zei ik ja tegen iemand – of iets.’

Wat een bijzondere omschrijving van het geven van het ja-woord. Hammarskjold weet niet wie of wat hem een vraag stelde en wie of wat hem vroeg te antwoorden. Hij weet niet eens of hij antwoordde, maar hij zei wel ja. Met zijn hele wezen, in overgave. En vanaf dat moment was er in zijn drukke, twijfelende en zoekende bestaan een zekerheid dat het leven zinvol is.       Het roept natuurlijk de vraag op wanneer wij ja zeggen, of dat nu expliciet met woorden is of geluidloos in ons diepste innerlijk. Tegen wie of wat zeggen we dan ja en hoe precies weten we eigenlijk wat dat ja dan betekent? 

In de context van vandaag: Tegen wie of wat zeggen we eigenlijk ja op Palmzondag? Er zijn heel wat mogelijkheden te noemen: we kunnen ja zeggen tegen  de geloofsgemeenschap, tegen de remonstranten. We kunnen ja zeggen tegen God, het goddelijke, tegen Jezus. We zeggen ja tegen onze roeping in het leven, onze levensopdracht, tegen de christelijke traditie, de beginselverklaring, een belijdenis. Misschien zeggen we op zo’n moment ook wel ja tegen een aspect van ons leven dat lang verborgen bleef maar nu tevoorschijn komt.

Ik denk dat op Palmzondag iedereen op eigen wijze ja zegt, daarbij eigen accenten legt en daarom is het mooi dat je bij de remonstranten je eigen geloofsverantwoording of belijdenisachtige tekst schrijft en niet die van een ander moet ondertekenen. Maar dat heel persoonlijke ja staat ook altijd in een traditie en zoekt het gesprek met die traditie.   

Gemeente, Op Palmzondag lezen we traditioneel het verhaal over Jezus intocht in Jeruzalem, aan de vooravond van de Stille week op weg naar Pasen. Je zou kunnen zeggen dat in dat verhaal mensen vol enthousiasme ja zeggen tegen Jezus: ‘Leve de man die door God is gestuurd. Leve het nieuwe koninkrijk van onze voorvader David.’ Er is veel over die zinnen te zeggen, ze plaatsen Jezus in een lange traditie van messiaanse verwachting, van verlangen naar de komst van Gods koninkrijk, meer of minder politiek ingevuld. Het gaat wellicht ook over het verlangen naar een sterke leider, een wonderdoener, een man die alles kan, een dealmaker. We kunnen ons er van alles bij voorstellen. Maar dat roept ook de vraag op hoe doordacht het ja van de omstanders in Jeruzalem eigenlijk is. Beseffen ze waar ze ja tegen zeggen, of roepen ze maar wat, meegesleept door de emoties van het moment. Knikken ze wel braaf ja maar doen ze nee als de weg die Jezus gaat een moeilijk begaanbare weg blijkt te zijn. Een weg vol voetangels en klemmen, weerstand en lijden op weg naar dat nieuwe koninkrijk van vrede en gerechtigheid.   

Gemeente, de theoloog Cees den Heyer schreef aan het eind van zijn leven een heel dik boek over Jezus. Jezus, een mensenleven. Een geschiedenis van een mens onder de mensen. 

Het boek biedt een indrukwekkend overzicht van de wijze waarop Jezus tweeduizend jaar door gelovigen is beleefd en geïnterpreteerd. Vergoddelijkt en vervolgens ook weer van veel dogmatische omhulsels ontdaan.  In de moderne, vaak vrijzinnige zoektocht naar de historische Jezus, de mens onder de mensen.

Het boek weerspiegelt ook Den Heyers eigen zoektocht. Gereformeerd van huis uit heeft hij van veel dogma’s rond Jezus afscheid genomen, moeten nemen. Er klinkt in het boek regelmatig een hartgrondig nee tegen het traditionele Jezusbeeld. En toch eindigt hij zijn boek met een ja. Misschien moet je wel eerst voluit nee leren zeggen om vervolgens ook het ja uit te kunnen spreken. Het ja van Den Heyer aan het eind van het boek luidt als volgt: ‘Jezus’ kruisdood is het verschrikkelijke einde van een boeiend mens die als het ware tegen de stroom in vrede en liefde nastreefde. Zijn levensweg, zijn woorden en daden blijven voor mij een bron van inspiratie. In die zin waag ik het toch mij een volgeling van Jezus van Nazareth te noemen.’

Dit ja van Den Heyer na een leven lang leven met en studeren op Jezus, het klinkt als een  weloverwogen en zeer doordacht ja. Het tegendeel van braaf ja-knikken op grond van conventies of sociale dwang. En toch is het niet alleen een verstandelijk ja. Het is ook een gevoelvol, een emotioneel ja. Ondanks alle wetenschappelijke twijfel, ondanks alle afscheid van traditionele beelden wil hij het toch wagen met deze mens vol van geest.  

Ik vind dat een indrukwekkende manier van ja zeggen. Het is niet als eerste over de finish racen in de snelste tijd zoals vandaag elders in Rotterdam geschiedt. Nee, het is een van ernst doordrongen, doorleefd en afgewogen ja zeggen. Een ja dat door twijfel, teleurstelling, afscheid nemen is heengegaan en het er vervolgens toch op waagt om ja te zeggen. Tegen iemand, tegen iets? Tegen Jezus, zijn Jezus. Een welgemeend, een echt en oprecht ja dat niet gratuit is maar consequenties heeft. Den Heyer noemt zich volgeling, en volgeling zijn impliceert navolging.  

Gemeente, ik denk dat het ja-woord dat hier elk jaar met Palmpasen klinkt iets van dat ja van Den Heyer heeft. Ernstig, doorleefd, afgewogen en niet zonder persoonlijke consequentie. Natuurlijk mag het ook opgewekt zijn, volmondig en overtuigd, maar in dit huis zal het ook vaak iets bevatten van een ‘en toch’. Ondanks blijvende vragen,  de zoektocht gaat voort, heb ik een levende relatie gevonden, inspirerende woorden en waarden,  een spirituele bron die me helpt om de horizontale én verticale dimensie in mijn leven recht te doen en met elkaar te verbinden. En het is daarbij nooit alleen zelf vinden, maar ook gevonden worden. Niet alleen zelf kiezen, maar ook gekozen worden, niet alleen nemen en geven, maar ook ontvankelijk zijn en om niet ontvangen, en dat mag je genade noemen.

Eens zei hij ja, dat is het thema van deze dienst. Dat slaat in de eerste plaats op Jezus. Ook Jezus zei eens ja tegen zijn levensopdracht, tegen zijn roeping. Wanneer hij dat precies zei, hoe, tegen wie of wat, we weten het niet precies. Maar waarom zou ook hij niet eerst geaarzeld hebben, gewikt en gewogen, voor hij uiteindelijk weloverwogen ja zei tegen de moeilijke weg die hij had te gaan. Uw ja zei ja. Met dat ja bekende hij kleur, maakte een keuze en werd daarop aangesproken. Toegejuicht en uitgejouwd. En ook bij hem was het niet alleen een keuze, hij werd gekozen en gaf zich daar aan over.  Ja, ons ja-woord staat in een lange traditie. Dat maakt dit tweeletterige woord des te betekenisvoller en geheimzinniger. ‘Ik weet niet wie – of wat – de vraag stelde. Ik weet niet wanneer zij gesteld werd. Ik herinner me niet dat ik antwoordde. Maar eens zei ik ja…’    Amen