Overweging Roze Viering

4 juni 2023

Thema Begin afresh.

Gelezen werden het verhaal van Zacheüs (Lucas 19: 1-10) en een gedicht over bomen van de Engelse dichter Philip Larkin (De bomen, The trees)

Voorganger: Koen Holtzapffel

Beste aanwezigen in deze roze viering

Het gedicht van de twintigste-eeuwse Engelse schrijver en dichter Philip Larkin, Timon zei het al, verschijnt aan het eind van de film Empire of Light van Sam Mendes. Een film die draait rond een aftandse bioscoop in het Engelse stadje Margate gedurende de Thatcher jaren. De film snijdt grote thema’s aan: wanhoop, depressie, angst en de zucht, het verlangen naar verlossing. Het leven van de hoofdpersonen Hilary en Stephen gaat bepaald niet over rozen. Allebei maken ze een crisis door. Maar in de bioscoop komen duister en licht, oud en nieuw samen. Uiteindelijk kunnen beiden dan ook de stap zetten naar een beter leven. Er is toch nog beweging mogelijk, nieuw begin, en daarover gaat ook het gedicht. Over lente, ontluikend nieuw leven, bomen die weer in blad schieten, jonge knoppen die opengaan, al verbeeldt hun groene kleur kennelijk ook iets van verdriet. Heeft het te maken met weemoedigheid? Gelukkig is er altijd weer jong nieuw leven, zie dat leuk programma Bij ons in de dierentuin. Maar we beseffen tegelijk ook dat we niet altijd jong zullen blijven, ook al doen sommigen daartoe verwoede pogingen. We kunnen ons niet blijvend verjongen en eens is het einde daar. Bijna troostend klinkt het in het gedicht dat ook die oeroude bomen ooit gaan sterven. Hun jaarlijkse trucje om weer nieuw te lijken is eens uitgewerkt. Maar toch gaan ze ervoor die bomen. Huppetee, de boom in met vorig jaar, laat los, laat achter je, begin opnieuw met frisse zin, Begin afresh, afresh, afresh.

Het is de absolute kunst van dichters om in een paar zinnen een wereld op te roepen. Een wereld van emoties, van onvermoede kanten van het bestaan, van meerduidigheid en open einde. Dichters brengen een dimensie van de werkelijkheid ter sprake die anders onbenoemd zou blijven en ze nodigen ons uit die werkelijkheid binnen te gaan. Maar niet alleen gedichten doen dat. Het geldt evenzo voor verhalen, jouw en mijn levensverhaal, het verhaal van Iris en verhalen uit de grote levensbeschouwelijke tradities.            Neem nu het verhaal van Zacheüs. Ook in dat verhaal speelt een boom een prominente rol, maar dat niet alleen, het gaat ook over een mens en diens nieuwe begin.  Laat duidelijk zijn dat een nieuw begin niet altijd leuk en gemakkelijk is . Ook al spreekt de reclame graag van uitdagingen en kansen.  Alle begin, ook een nieuw begin is moeilijk, en kan vergezeld gaan van verdriet, van twijfel en van angst. Wat denk je van de vluchteling wiens geboorteplek is verwoest, van de baanloze, van wie zich niet thuis voelt in het geboortelichaam, van wie door een levenspartner is verlaten en nu alleen verder moet. Opnieuw moeten beginnen heeft te maken met los moeten laten en kwijtraken.

Tegelijk drómen we ook vaak van een nieuw begin. Een frisse start van onszelf, van de wereld waarin we leven.

Die dromen komen ook in de Bijbelse verhalen ter sprake. Regelmatig wordt in Bijbelverhalen dan ook gesproken van transformatie, bekering, wedergeboorte. Nieuw begin. We zongen het in dat lied van H Oosterhuis: Uit alles wordt een mens gebouwd en steeds opnieuw geboren. Ook Zacheüs wordt opnieuw geboren, ook hij droomt van een frisse herstart.

Zacheüs, Jericho’s hoofdtollenaar, zijn naam betekent de reine. Maar rein is hij aan het begin van het verhaal zeker niet. Hij collaboreert met de romeinen en steekt belastinggeld in eigen zak. Maar er broeit iets in hem. En daardoor aangestoken, het is meer dan nieuwsgierigheid, wil hij een glimp van Jezus opvangen. Als die door Jericho toert. De grote hoofdtollenaar is helaas maar klein van gestalte en loopt dus voor de menigte uit en klimt in een grote vijgenboom. Zo kan hij Jezus zien zonder zelf te worden gezien. Maar Jezus, eenmaal aangekomen, kijkt onmiddellijk omhoog en roept Zacheüs bij zijn naam. Zacheüs kom vlug naar beneden want vandaag moet ik in jouw huis verblijven. Zacheüs, meestal met de nek aangekeken wordt hier bij name genoemd én wordt herinnerd aan de ware betekenis van zijn naam: de reine. Zo benaderd draait Zacheüs om als een blad aan een boom. In de kern van zijn bestaan geraakt, niet veroordeeld maar aanvaard zoals ie op dat moment is, komt hij uit zijn veilige boom te voorschijn en keert naar de aarde terug. Naar de aarde en naar zijn medemens. Hij weet weer waartoe hij bestaat: niet om rijk te worden maar om rein te leven, ook ten dienste van anderen. Dat was zijn roeping. Acceptatie i.p.v. veroordeling, dat geeft nieuwe levensmoed , dat geeft de kans om echt schoon schip en een nieuw begin. Z voegt dan ook de daad bij het woord: Ieder mag horen wat hij nu gaat doen: de helft van mijn bezittingen geef ik aan de armen en wie ik iets heb afgeperst, viervoudig krijgt ie het terug. Hier maakt iemand echt een frisse start, begin afresh, afresh, afresh.  

Bij zo’n nieuw start, bij zo’n coming out heb je elkaar hard nodig. Zo’n nieuw begin maak je mogelijk voor elkaar en je sleept elkaar daarbij door moeilijke momenten heen. In navolging van Jezus die zoals we zongen Zacheüs aanneemt zoals hij ten diepste is, die in Zacheüs opnieuw wekt wie hij ten diepste kan en mag zijn. Die zijn zegel op Zacheüs hart drukt en in hem gaat leven. I.t.t. Jezus helpen die brave inwoners van Jericho bepaald niet. Een nieuw begin van leven vraagt als gezegd om moed, van Zachëus, maar ook van de omstanders die zo breed geschouderd vooraan staan als Jezus voorbijkomt. Zoeker Zacheüs wordt door hen met de nek aangekeken, hij kan de boom in. Want zij weten hoe het hoort, wat goed is en verkeerd en zij staan natuurlijk aan de goede kant. Met zo’n houding komt Z van z’n levensdagen die boom niet uit en zal het ook met die schone lei, dat nieuwe begin maar moeizaam lukken.

De boodschap is duidelijk: wordt geen sta in de weg die het nieuwe begin van een medemens hindert. Wordt liever een wegwijzer die net als Jezus mensen in liefde helpt om een nieuwe begin voor ogen te houden en er vorm aan te geven. Van sta in de weg naar wegwijzer dat is ook onze opdracht.   

Begin afresh dus. Ik geloof dat in veel Bijbelverhalen de heilig overtuiging spreekt van die mogelijkheid. Zacheüs is er één van en als geen ander weet hij dat je hulp daarbij goed gebruiken kunt. Soms komt die steun uit onverwachte hoek. We leven in de tijd na Pinksteren en ik denk aan een bekend Pinksterlied: De geest des heren heeft een nieuw begin gemaakt, in al wat groeit en leeft zijn adem uitgezaaid. De Geest van God bezielt wie koud zijn en versteend, herbouwt wat is vernield, maakt eén wat is verdeeld.

We hebben elkaars hulp nodig bij dat nieuwe begin, en we mogen dankbaar zijn voor de geestkracht die ons daarbij om niet van bovenaf geschonken wordt.  

‘Maar toch gaan die volwassen dikke burchten rusteloos zwiepend de maand mei weer in. Alsof ze zeggen; weg met vorig jaar, begin met frisse zin. Begin afresh, afresh, afresh. amen.’