De meeste van deze is de hoop

Voorganger ds Koen Holtzapffel

Dienst tweede advent

Lezingen Jesaja 9 v 1-6  en Jes 35 1- 3

Geloof hoop en liefde, ze vormen de heilige drieëenheid van de christelijke traditie. Maar hopelijk niet alleen van die traditie. Welke van die drie, geloof hoop en liefde, dan weer de belangrijkste is, daarover kun je twisten. Paulus zei: de liefde, Liselore Gerritsen zong: geloof hoop en liefde, de meeste van deze is de hoop. Liefde komt pas dan in je leven als je de hoop niet hebt opgegeven. Hoop doet namelijk leven, dat weten we allemaal.

Maar moeilijk is het soms wel, de hoop niet opgeven, als het donker is in onszelf en als het duister is om ons heen.

Maar juist in ons geloofsleven neemt hoop een belangrijke plaats in. En de adventstijd zou je een oefening in de hoop kunnen noemen. Vaak worden in de tijd van advent bekende teksten over de hoop voorgelezen: bijbelteksten maar ook die bekende aan Vaclav Havel toegeschreven tekst over hoop als een gerichtheid van de geest, een gerichtheid van het hart, verankerd voorbij de horizon.  Daarnaast het gedicht van Emily Dickinson: Hoop is dat ding met veren dat neerstrijkt in de ziel en ‘ t wijsje zingt zonder de woorden, dat ons nog nooit ontviel.   Én tot slot  de tekst van Ch Pequy over dat kleine meisje dat Hoop heet.  Allemaal teksten die onderstrepen hoe belangrijk hoop is in ons leven en samenleven is.

Het klinkt ook door in de bekende gelezen Adventsteksten uit Jesaja: de profeet vertelt een beeldend verhaal over hoop. Hoop die leeft van licht waarvoor het duister zwicht en waarop het dolende volk zich in het vervolg kan oriënteren. Dat licht wordt scherp tegenover het duister geplaatst. In een donkere wereld van dreunende laarzen, een mantel waar bloed aan kleeft , in die wereld zal voortaan een lichtend orientatiepunt bestaan: een kind ons geboren, een onschuldige vredevorst die ons richt op wat in het leven echt belangrijk is. Het is een boodschap van hoop die niet alleen bedoeld is om lekker bij weg te dromen. Nee het is een boodschap van hoop die troost en houvast wil geven in onzekere tijden en ook uitnodigt om zelf de weg van het licht te gaan en hoop te belichamen. Hoop uit te stralen. In de christelijke traditie is dat licht waarvan Jesaja sprak verbonden  geraakt met het leven van Jezus: hét Licht der wereld dat door het duister niet overwonnen wordt.

Nu vind ik al die teksten over hoop heel mooi en inspirerend maar soms ook wat abstract. Vandaag probeer ik het wat concreter en persoonlijker in te vullen aan de hand van de vraag: wie of wat geeft geeft mij nu hoop in een donkere wereld met veel om je zorgen over te maken. In de hoop dat u er  eigen gedachten en momenten van hoop, van licht aan toe zult voegen. Ik ben er diep van overtuigd dat die momenten er altijd zijn.

Maar je moet soms extra goed kijken om die ene lichtende ster aan een verder duister firmament te ontwaren.  

Overigens stelde journalist Joris Luyendijk, u weet wel die witte man van de 7 vinkjes, een paar jaar geleden in een boek met als titel Hoop de vraag: wat geeft nu hoop? En hij stelde die vraag aan maar liefst 100 wetenschappers, kunstenaars, ondernemers en een enkele theoloog. De antwoorden waren enorm divers, maar in de geest van Luyendijk poog ook ik nu de vraag te beantwoorden: wie of wat geeft me hoop?

In de eerste plaats is dat het boek van de nu 80 jarige rabbijn  Awraham Soetendorp met als titel Levenslessen van een rabbijn. Hoop en een hoopvol leven is daarin een terugkerend thema. Bepalend voor Soetendorps leven (op allerlei manieren) was een gebeurtenis in 1943, toen hij een baby was van drie maanden oud. SS’ers deden een inval in het huis van het gezin Soetendorp. Een officier keek in de wieg. Ik citeer: “Hij had het eerst over ‘drekjoden’, maar na een korte woordenwisseling met mijn vader heeft hij tegenover zijn collega’s een toneelstukje opgevoerd waardoor we konden ontsnappen. Dit is een les in hoop: ook mensen die diep geïndoctrineerd zijn door het kwaad, kunnen ten goede veranderen.”  In zijn boek vertelt Soetendorp nog meer verhalen van hoop. Zoals over zijn katholieke pleegmoeder van Duitse komaf, die hem later in de oorlog redde. “Dat soort voorbeelden geeft licht. Er is nog hoop wanneer we elkaar recht in de ogen durven te kijken.” In het laatste hoofdstuk van Levenslessen schrijft hij dat hij zich de luxe niet kan permitteren om te wanhopen. Hij wil aan de hoop vasthouden dat er vrede mogelijk is in de wereld. In ‘helse’ situaties komt het er dan vooral op aan om zo dicht mogelijk bij elkaar te zijn, elkaar letterlijk vast te houden. Hij deed dat op indrukwekkende wijze in een gesprek op tv, kort na 7 oktober, met een islamitische jongerenimam Shamier Madham. Zij hielden elkaars hand van harte vast. En er zijn veel meer van zulke ontmoetingen: Tafels van de hoop, Vredestafels, en dat mooie initiatief van de Amsterdamse Noa en Boaz, Selma en Oumaima met hun campagne deel de duif, de vredesduif.

In de tweede plaats noem ik de inmiddels hoogbejaarde Jane Goodall, wereldberoemd vanwege haar levenslange onderzoek naar het sociale gedrag van chimpansees. Ze heeft veel meegemaakt maar is nog altijd hoopvol gestemd zo vertelt ze in háár boek met levenslessen: Het boek van de hoop. Levenslessen voor een mooiere toekomst. Het boek wil troost bieden in  tijden van verdriet, richting geven in tijden van onzekerheid en moed geven in  tijden van angst. Vier redenen noemt ze om ondanks alles toch hoopvol gestemd te blijven:

het enorme vermogen van het menselijk intellect, de veerkracht van de natuur, de kracht van jongeren en de ook spiritueel opgevatte kracht van de menselijke geest. Ik citeer: het is niet goed om de bestaande problemen te ontkennen. Het is geen schande om na te denken over de schade die wij mensen op de wereld hebben aangericht. Maar als je je concentreert op de dingen die je wel kunt doen, en ook goed, dan zul je positieve veranderingen teweeg kunnen brengen. (…) we kunnen en we zullen ook, omdat het moet. Laten we allen het geschenk van ons leven gebruiken voor een betere wereld. Voor onze kinderen en de generaties na hen. Voor hen die worstelen met armoede, voor hen die eenzaam zijn, voor onze broeders en zusters in de natuur, de dieren, planten, bomen. Toe, aldus Goodall, neem deze uitdagingen aan, inspireer en help degenen in je omgeving, draag elk je steentje bij. Vind redenen voor hoop en laat je daardoor voorwaarts leiden. (2 x)

Gemeente, naast deze hoopvolle en actuele levenslessen van Soetendorp en Goodall noem ik nog kort drie andere voorbeelden die ons kunnen helpen de hoop niet te verliezen.

Het derde voorbeeld ontleen ik aan een interview met dichteres Lieke Marsman. Ze is ernstig ziek maar ze zegt: Ik gun mezelf hoop. Troost zegt ze, dat is wat je nodig hebt om je neer te leggen bij wat onvermijdelijk is. Hoop is wat je nodig hebt om te kunnen blijven geloven dat de dingen die onvermijdelijk lijken dat toch niet zijn. Hoe troostrijk kan het zijn om te ervaren dat je zelfs op je meest duistere dagen toch in staat bent hoop te koesteren. Ook al hebben de artsen me verteld dat ik niet heel oud zal worden, toch sta ik mezelf toe om te blijven hopen. Op dat medische wondertje dat bij mij aan zal slaan. Hopen is een activerende bezigheid. Het is niet stilletjes in een hoek zitten wachten tot iemand belt en zegt: we hebben het gevonden! Nee, het is je voorbereiden op het ergste en durven blijven hopen op het beste! Indrukwekkend dat interview met Lieke Marsman.

In de vierde plaats een bericht in de krant over een moedige daad van verzet in Rusland. In St Petersburg verwisselde de kunstenares Aleksandra Skotsjilenko op de schappen van een supermarkt enkele van de bordjes met prijzen door bordjes met anti-oorlog boodschappen. Zo hekelde ze de Russische  regering en riep op tot het beëindigen van de oorlog. Heel gevaarlijk in het land van Poetin, en deze moedige vrouw moet haar daad van verzet bekopen met jaren strafkamp. Wat levert dat nu op, zo’n kleine verzetsdaad van een eenling tegenover een machtige en repressieve staat? Objectief gezien misschien niet veel, maar deze vrouw moest doen wat haar geweten haar ingaf met deze kleine grote daad van verzet.

Wat een moedige vrouw. Hetzelfde geldt voor een man die ‘Nee tegen de oorlog’ schreef in de sneeuw langs een Russische ijsbaan en ook celstraf kreeg. Zolang er mensen zijn op aarde die in een al dan niet dictatoriale staat tegen blijven sputteren, op welke manier dan ook, zolang is de wereld niet verloren en blijft er hoop.

In mijn top 5 van de hoop ten slotte het bijzondere verhaal van de 24 jarige Teun Toebes. Drie jaar geleden maakte hij de gedurfde keuze om in een verpleeghuis te gaan wonen. Met als missie: een betere wereld voor mensen met dementie. Mensen met dementie, u hebt er mee te maken, ik als voorganger en ook wij als geloofsgemeenschap hebben er mee van doen. Als gezegd woonde Teun drie jaar op een gesloten afdeling in een verpleeghuis met 14 medebewoners. Hij bouwde vriendschappen op en zag van binnenuit hoe de dementiezorg werkt. Teun is zelf verpleegkundige en zorgethicus. Hij pleit voor een nog humanere pleegzorg, hoe goed, geduldig en liefdevol de verzorging ook nu vaak is.  We dreigen volgens Teun mensen met dementie, trouwens ook andere groepen, teveel buiten de maatschappij te plaatsen, uit te sluiten. Een andere kijk op mensen met dementie dat vraagt om een andere kijk op de inrichting van onze samenleving. En juist op plekken met minder welvaart in het buitenland zag Teun soms meer medemenselijkheid dan bij ons. Dat de jeugdige idealistische Teun Toebes ons met deze kritisch-humane boodschap aan het denken wil zetten, dat vervult mij met hoop.    

Geloof me gemeente, ik kan nog heel veel toevoegen, en als we het samen zouden doen wordt de lijst nog veel langer. Met verhalen van veraf en dichtbij die troostrijk zijn, die inspireren en bovenal, die hoop geven om erin te blijven geloven, in die wereld van vrede, gerechtigheid, vrijheid en licht zoals door God bedoeld. Zoals voorspeld door de profeet Jesaja en belichaamd door Jezus van Nazareth.

Concrete verhalen van hoop in onze tijd hebben alles te maken met de bijbelse traditie en met de tijd van Advent. Zoals  de Duitse theologe Margot Kässmann het stelde: Dat is de kern van Advent: de donkerte zien, in het persoonlijke leven, in je omgeving, de stad en de wereld, en toch het verlangen, de hoop vasthouden dat het ook anders kan zijn. Helderder, lichter, creatiever,vol vreugde, vol leven. Vier adventszondagen zijn ons gegeven om ons daarin te oefenen. Met elkaar. Amen