Zondag 5 mei Gedenken en Vieren

Voorganger ds Koen Holtzapffel

Gelezen werden ps 124, Galaten 5: 13-14 en uit AdRem april 024 ‘Als vrijheid niet vanzelfsprekend is’

Gemeente, aan het begin van de maand mei staan we stil bij ingrijpende gebeurtenissen in onze geschiedenis. Op 4 mei gedenken we de miljoenen slachtoffers van een monsterlijke ideologie. Opdat wij niet vergeten. Op 5 mei vieren we de bevrijding, opnieuw opdat we niet vergeten. Niet vergeten welke prijs er is betaald voor onze bevrijding. Niet vergeten hoe kostbaar onze vrijheid is, hoeveel mensen in de wereld die vrijheid moeten missen. Niet vergeten dat onze vrijheid benut moet worden t.b.v de vrijheid van anderen. Een van de ambassadeurs van de vrijheid vandaag, zangeres Wende Snijders, voert actie voor vrijlating van een vrouw uit Saudi Arabië die opkwam voor de rechten van de vrouw. En ze doet dat onder het motto: we vieren onze vrijheid pas echt als we opkomen voor de vrijheid van anderen.

Gedenken en vieren horen bij elkaar. Wie viert zonder te gedenken maakt er een nogal oppervlakkig feestje van zoals er zovelen zijn. Wie gedenkt hoeft het vieren daarbij niet te vergeten. Ook wie bewust viert toont daarmee dankbaarheid voor het kostbare geschenk van de vrijheid dat ons geworden is.

Gedenken heeft alles te maken met wat ons aan hoge waarden in het leven meegegeven is: solidariteit, moed, liefde en trouw, vrijheid en gerechtigheid. In de laatste strofe spreekt het Wilhelmus van obediëren in der gerechtigheid. Gehoorzaam moeten we zijn aan de over ons gestelde machten, maar meer nog moeten we trouw zijn God en diens liefde en gerechtigheid.

De Baal Sjem Tov, een beroemd geestelijk leider van de grote joodse gemeenschap in Polen in de 18^e eeuw sprak: vergeetachtigheid leidt tot ballingschap. Gedenken is het geheim van verlossing. (2x) We komen ergens vandaan, en pas als we ons dat goed realiseren kunnen we ook de toekomst tegemoet gaan.  We moeten dus onze geschiedenis kennen, als mens, als land en als geloofsgemeenschap. Alleen zo komen verleden, heden en toekomst in het juiste perspectief te staan en krijgen zij hun betekenis. Gedenken beperkt zich dan niet meer tot het verleden maar wordt een kracht die verleden en toekomst omvat. Dan wordt het een bevrijdende kracht die ons uitnodigt onze verantwoordelijkheid nemen.

Herdenken gaat over toen, maar moet betekenis hebben in het nu.

Wij genieten in ons land nog steeds een grote mate van vrijheid. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van doen en laten, kortom we staan in de vrijheid. Maar die vrijheid is niet onaangevochten en ook  niet vanzelfsprekend. Zoals de vrede altijd broos is en bewaakt moet worden, zo ook de vrijheid. In naam van de vrijheid wordt nog wel eens over mensen heen gewalst. In naam van de vrijheid wordt nog wel eens onvrij gehandeld.  Vrede en vrijheid zijn bij ons als een kostbaar en tegelijk aangevochten goed, en helaas geldt dat al helemaal als je over onze landsgrenzen heen kijkt. Vrede en vrijheid lijken op een aantal plekken verder weg dan ooit. Dan besef je pas echt hoe bevoorrecht je bent en hoe achteloos je vaak met dat kostbare goed omgaat. Je wordt er stil van en tegelijk inspireert het je hopelijk om met vreedzame middelen te strijden voor bevrijding elders. Zoals ambassadeur van de vrede Wende dat vandaag doet.     Er is een manier van gedenken, ook van vieren die verleden, heden en toekomst met elkaar verbindt en die hoop biedt. Daarover schreef Abel Herzberg in het bekende Brieven aan mijn kleinzoon. De brieven vertellen de geschiedenis van een joodse uit Rusland afkomstige migrantenfamilie. De ouders van Abel Herzberg, grootouders van Judith H, vestigen zich in Amsterdam, maar moeder houdt altijd heimwee naar haar land van herkomst. Armoe en vervolgingen zijn daar aan de orde van de dag, maar toch…heimwee. Op Seideravond, als de uittocht uit Egypte werd herdacht , haalt Herzbergs moeder een oude geschiedenis op.     Herzberg vertelt: Hoe ze eens, …

Het verhaal van Herzberg verwijst natuurlijk naar de uittocht uit Egypte. Die uittocht uit onvrijheid en onderdrukking die elk jaar met Pasen wordt herdacht en die meeklinkt in de Paasopstanding van Jezus. Het verhaal over die uittocht is een universeel verhaal over uittocht uit onvrijheid en onderdrukking, verlangen naar vrijheid én strijd ten behoeve van de vrijheid van jezelf én anderen. Die uittocht wordt elk jaar herdacht niet om het verleden vast te houden of er in  weg te vluchten, maar om in het heden te kunnen leven en hoop te houden voor de toekomst.  In het aangezicht van onze eigen geschiedenis, de gruwelen van de oorlog, het lijden, de onvrijheid en de nood, toch hoop houden voor de toekomst, dat is de kunst. En die hoop omzetten in bevrijdende daden die anderen ten goede komen die in onvrijheid verkeren, ook dat is de kunst.

Gemeente op deze bijzondere zondag van 5 mei eindig ik met onze eigen geschiedenis als Rdamse remonstrantse geloofsgemeenschap. Zoals ik al zei: Vergeetachtigheid leidt tot ballingschap. We moeten onze geschiedenis kennen, ook als geloofsgemeenschap. Ik las Ps 124. Die psalm werd ook gelezen door ds Tjalsma op bevrijdingszondag in deze kerk, om precies te zijn op zondag 6 mei 1945. De strik gebroken heet de overdenking, een verwijzing naar Ps 124. De kerk was in oorlogstijd blijven staan en een toevluchtsoord voor velen geworden. Hier kon je nog enigszins vrij adem halen en je gedachten vormen. Hier voelde je verbondenheid en hier werd de hoop op bevrijding levend gehouden. Maar wat was er ook hier veel leedJe voelt dat ds Tjalsma in zijn overdenking balanceert op het slappe koord tussen gedenken en vieren, tussen verdriet en feestgedruis, tussen dankbaarheid voor wie er allemaal nog is en tegelijk besef van het grote verdriet over wie er niet meer is. Ik vind het mooi om tot slot uit die overdenkingiets voor te lezen: …

Litt art Witteveen Gemeenteblad Remonstr Haarlem

De strik gebroken. Prediking Tjalsma op 6 mei 1945