Wat geef jij aandacht?
Geschreven door Koen Holtzapffel
Aandachtspreek Zondag 21 jan 2024
Waar geef jij je aandacht aan? Voorganger Koen Holtzapffel
Gelezen Job 37: 14 en Matt 6 25-34
Waar geven wij onze aandacht aan? Lukt het om in de drukte van wat allemaal om onze aandacht vraagt ook bewust en gericht aandacht te geven aan wat wij zelf belangrijk vinden? Dat is het thema van de eerste Zinlunch voor millennials die we vandaag na deze dienst organiseren. Maar het is natuurlijk niet een vraag/een thema voor millennials alleen, het is een aandachtspunt voor ons allemaal.
We kwamen erop door de Aandachtslezing van filosofe des vaderlands Marian Slob in deze kerk. Slob stelde de actuele vraag: Kunnen we de aantrekkingskracht van ons mobieltje nog weerstaan? Onze smartphone is een enorme aandachttrekker, een aandachtrover, en dat niet alleen in het onderwijs. Ook volwassenen zijn vaak aan hun mobieltje verslaafd en raken daardoor het zicht op echt belangrijke dingen in het leven kwijt. Want dat is er gaande: ons mobieltje slurpt veel van onze aandacht op terwijl ons aandachtsreservoir maar beperkt is. Als we niet oppassen worden we permanent ons mobieltje ingetrokken en gaat al onze aandacht uit naar de door algoritmes bepaalde informatie die de mobiel ons met slimme aandachttechnieken wil geven. Denken we ook nog bewust na over de vraag waar we onze aandacht echt op zouden willen richten? Een heel belangrijke vraag, want waar jij je aandacht op richt, dat bepaalt mede hoe jij leeft en wat de kwaliteit van dat leven is. Overigens kan dat heel goed zonder antimobieltje te worden. Over de mobiel zijn ook goede dingen te zeggen. Wat Slob eigenlijk zegt is: er is veel te weinig aandacht voor bewuste, gerichte aandacht. Ik moest daarbij even denken aan de bekende leus van een internationaal opererende meubelzaak: Aandacht maakt alles mooier. Nu is aandacht nog iets anders dan focus. Focus is doelgericht, aandacht is doelloos en heeft te maken met ontvankelijkheid, met je meer of minder bewust openstellen voor iemand of iets, ja zelfs overgave aan iets. Daarbij komen een paar mooie uitspraken van filosofen goed van pas:
Dus, waar richt jij, waar richten wij onze aandacht op?
Dat is ook een kwestie van oefenen. Bewust kiezen waar jij je aandacht aan geeft, dat maakt dat je je aandachtreservoir beschermt en dat je niet alleen het voor de hand liggende doet, het routinematige, maar dat wat echt belangrijk voor je is, wat waarde voor je heeft. Tot zover Slob.
Voor ik nu overstap naar de vraag wat de bijbel over aandacht zegt, eerst een levensbeschouwelijke aandachtsoefening in de vorm van het aandachtig luisteren naar een door Jos gespeeld stuk: Le petit Berger, de kleine herder van Claude Debussy. Probeert u maar eens geconcentreerd, met aandacht een paar minuten te luisteren…
Hoe nu speelt aandacht in de Bijbel? Ik las een stukje uit het bijbelboek Job, Job die veel te stellen heeft gehad met zijn vrienden en met God. Ik ga daar vandaag niet op in, maar in de gelezen passage wordt Job in religieuze taal gevraagd om stil te staan. Met verwondering, met ontzag te kijken en te luisteren naar het wonder van Gods schepping. Geef aandacht Job aan een omvattende goddelijke werkelijkheid waarvan ook wij deel uitmaken. Een werkelijkheid waarvan we dankbaar, stil en aandachtig mogen genieten, maar die we ook respectvol moeten benaderen. In wakkerheid en verbondenheid met al wat leeft zoals de remonstrantse belijdenis dat zo mooi zegt. Aandacht heeft hier alles te maken met liefde en ook met verwondering. Echte aandacht schenken is: liefde geven. De liefdevolle blik ziet de ander niet als deel van een groep maar als uniek individu. Veel ellende in de wereld komt voort uit het feit dat we de ander zien als deel van een groep en niet als individueel persoon. Het heeft ook te maken met verwondering. Wat onze verwondering wekt vraagt om onze aandacht. Geven we die aandacht of lopen we er snel aan voorbij? De keus is aan ons. In een mooi gedicht betrapt journaliste Marjoleine de Vos zich op het feit dat zij niet genoeg aandacht besteed aan wat haar verwondert. Ze loopt er in gedachten verzonken aan voorbij. Ze keek te ver vooruit. Maar een mannetjeseend is behulpzaam:
Achter weilanden weiden, daar weer achter dijken, zee en Zweden. Waar zou je heen? De blik verliest je met zichzelf in ruimte waar aankomst ver en ver te zoeken is./ Niet voor de woerd die plotseling en onbedaarlijk groen het zonlicht en je oog in zwemt. Kijk bij je voet, maant hij, waar speenkruid bloeit, de lucht gespiegeld blauw is in het diep. Voel warmte op je neus, zie ’t vroege blad van vlier. Je keek te ver. Dat wat je zoekt is hier.
Alles wat echte aandacht krijgt wordt betekenisvol. Wie te ver kijkt vindt niet wat hij zoekt en hij mist die prachtige natuur, maar ook die bijzondere ontmoeting of dat prachtige verhaal. Maar gemeente, aandacht speelt op meer plaatsen in de bijbel dan alleen bij Job. De vraag waar geef jij je aandacht aan is ook een heel bijbelse vraag. Als bekend geeft Jezus kinderen bijzondere aandacht: hij laat ze tot zich komen, plaatst hen in het midden en zegt zo tegen de volwassenen: heb alsjeblieft meer aandacht voor het zorgeloze, opgewekte en onschuldige waar kinderen voor staan.
In het bekende verhaal over de verloren zoon speelt aandacht ook op een negatieve manier, als gebrek aan aandacht. De avontuurlijke zoon die zijn erfenis er doorheen jaagt met feesten en partijen trekt alle aandacht naar zich toe. In de verongelijkte reactie van de oudste zoon voel je doorklinken dat hij klaagt over gebrek aan aandacht van de liefhebbende vader die ook zijn vader is. Het gevoel dat er te weinig aandacht voor je is kan zeer frustrerend zijn. De schreeuwers trekken alle aandacht naar zich toe, de stillen in den lande hebben het nakijken.
Ik denk ook aan dat mooie verhaal van Zacheüs de tollenaar. Door zijn medebewoners in Jericho wordt hij om begrijpelijke redenen met de nek aangekeken. Verstopt in zijn vijgeboom wil hij vooral geen aandacht trekken. Maar Jezus komt naar hem toe en geeft juist hem alle aandacht. Dat werkt als balsem voor de ziel. Jezus’ aandacht zorgt dat Zacheus uit zijn boom klimt en in staat is dingen anders te doen dan vroeger.
En dan is er dus die beroemde zin in de Bergrede: Zoek eerst het Koninkrijk van God en diens gerechtigheid en al die andere dingen zullen u ook geschonken worden. Heel expliciet wordt hier de vraag gesteld: waar schenken wij onze aandacht aan, waar maken we ons zorgen over, waar liggen onze prioriteiten? En natuurlijk bevat de bijbel antwoorden op die vragen: dat koninkrijk, die nwe wereld, daar moet de meeste aandacht naar uitgaan. Maar hoe je dat dan doet, bijvoorbeeld in de praktijk van alledag, daarover moet je dan toch, al vragen stellend, met elkaar in gesprek.
Het betekent in ieder geval dat ook in de geloofsgemeenschap aandacht een belangrijke rol mag spelen. Ook hier geldt: aandacht maakt alles mooier.
Zo pogen we hier de aandacht niet alleen op onszelf te richten, maar ook op de ander, dichtbij en veraf. Zo pogen we onze aandacht hier te richten niet alleen op wat spraakmakend en succesvol is, maar ook op wat kwetsbaar is en soms onooglijk klein. We proberen aandacht te geven aan de leuke en goede dingen in het leven, het leven te vieren, maar ook aandacht te hebben voor wie verdriet heeft, voor wie eenzaam is, voor wie niet zo snel meekomt in de ratrace om de hoogste cijfers, beste banen en meeste aandacht.
We proberen niet alleen aandacht te hebben voor materiele zaken, voor wat we kunnen zien en horen, wat we kunnen beetpakken en in getallen uitdrukken, maar ook voor immateriële zaken, voor de geestelijke zijde van het bestaan. Kortom we proberen ook aandacht te hebben voor wat niet op de voorgrond treedt maar toch belangrijk is. Met aandacht luisteren, bijv als het gaat om iemands levensverhaal. Met aandacht spreken zonder een enorme omhaal van woorden, met aandacht kijken.
Kortom zo houdt de Bergrede ons voor: wees je bewust van het feit dat er belangrijke en minder belangrijke dingen in het leven zijn en probeer bewust te leven en meer aandacht te geven aan wat voor jou, maar niet alleen voor jou van grote waarde in het leven is.
Bij de beantwoording van die vraag kunnen bijbelverhalen een boeiende bron van inspiratie zijn. Maar niet alleen bijbelverhalen. In alle levensbeschouwelijke tradities zijn inspirerende verhalen te beluisteren die iets zeggen over bewust, met aandacht leven.
Marian Slob eindigde haar lezing dan ook met het verhaal van de twee wolven:
Er was eens een oude Indiaan, die elke avond bij het vuur met zijn kleinzoon praatte over het leven. Op een avond vertelde hij het verhaal over de strijd die zich binnen ieder mens afspeelt. “Zoon,” zei hij, die strijd gaat over twee wolven. De eerste wolf heet Kwaad. En dat beslaat alles dat gaat over angst, woede, afgunst, jaloezie, verdriet, hebzucht, enzovoort. Deze wolf leeft in ieder mens, hem proberen te negeren heeft geen zin. En blijven zal hij ook altijd, hij hoort bij het leven.” De Indiaan pauzeerde even, en vervolgde zijn verhaal. Hij wilde zeker weten dat zijn kleinzoon goed luisterde, want dit was misschien wel de belangrijkste les die hij de kleine jongen wilde meegeven in het leven. Toen hij zag dat de jongen geïnteresseerd naar hem keek, ging hij verder. “De andere wolf heet Goed. En die wolf staat voor vreugde, vrede, hoop, liefde, saamhorigheid, trouw en nog veel meer. Ook deze wolf leeft in ieder mens, al is het soms moeilijk om hem te vinden. Maar blijven zal hij altijd, hij hoort bij het leven.”
De kleinzoon dacht even na en vroeg vervolgens: “Maar grootvader, als beide wolven bestaan, en altijd in strijd zijn met elkaar, welke wolf wint dan uiteindelijk?” De oude Idiaan antwoordde eenvoudig: “De wolf die jij voedt.”
Dus: Waar geef jij, waar geven wij onze aandacht aan? Een vraag die we meenemen naar de Zinlunch, maar ook naar al die andere momenten in het leven dat we overspoeld worden door alles wat onze aandacht vraagt. Sta dus even stil Job en heb oog voor de echte wonderen om je heen Amen
