Waarom zijn we hier? Daarom zijn we hier! door dr. Koen Holtzapffel

U kunt deze dienst hier bekijken via You Tube

Preek zomerdienst

Thema Waarom zijn we hier? Daarom zijn we hier!

Gelezen werden:

gedicht Greet Brokerhof: Voelbaar als een windvlaag

Matt 22: 23-46 en Belijdenis 2006 

Gemeente

In het tv-programma Zin in morgen komen mensen aan het woord die op een bijzondere manier zin/betekenis aan hun leven geven. Een van hen is de in Haarlem woonachtige Brit Paul. In de plaats waar ik opgroeide rent hij in een opvallend geel kostuum, een bananenpak dagelijks aan de verbaasde Haarlemmers voorbij. Af en toe mindert hij vaart om papier en ander zwerfvuil van straat op te rapen. Op die manier geeft Britse Paul  zin aan zijn leven: hij jogt om zijn lichaam gezond te houden, hij helpt de wereld een beetje schoner te maken en hij hoopt met zijn goede voorbeeld ook anderen te inspireren om hetzelfde te doen. Paul past prachtig in het boek van hoogleraar digital humanities Rens Bod. In dit boek uit 2023 heeft hij antwoorden verzameld op wat je de oervraag van de mensheid zou kunnen noemen: Waarom ben ik hier? Het is een overzicht van maar liefst 180 zingevingsvormen geworden, uit alle eeuwen, tradities en continenten. Filosofisch, kunstzinnig, religieus. Het duizelt soms. Bod deelde ze op een bepaalde manier in. Bijvoorbeeld naar: iets bijdragen aan de wereld en iets bijdragen aan jezelf. Haarlemmer Paul past er perfect in. Hij combineert diverse zingevingsvormen en draagt daarmee iets bij aan de wereld en aan zichzelf. Bod beveelt dat ook aan aan het eind van zijn boek: combineer korte- en lange termijn zingevingsvormen en ook meer egoïstische en meer altruïstische. Je hoeft ten slotte niet alleen aan anderen te denken, je mag ook voor jezelf opkomen. Kortom: draag iets bij aan de wereld maar ook aan jezelf.  

Het boek van Rens Bod verschijnt in een tijd dat veel mensen de traditionele antwoorden op zingevingsvragen niet meer kennen of zich er niet meer bij thuis voelen. Er wordt gesproken van een zingevingscrisis en zeker ook jongeren worstelen met de vraag: waarom ben ik hier en hoe geef ik aan mijn leven betekenis? Bod wil in dat kader met zijn boek antwoord geven op drie vragen: hoe hebben mensen toen en nu wereldwijd doel en betekenis gegeven aan hun leven; welke patronen zijn er te ontdekken in de diversiteit aan zingevingsvormen en hoe kunnen we voor onszelf tot een goede keuze komen in het enorme aanbod?  Ik ga Bods antwoorden nu niet samenvatten, maar wees verzekerd dat hij een enorme rijkdom aan zingevingsvormen op het spoor is gekomen. Hij noemt daarbij namen en begrippen waarvan ik nog nooit had gehoord. Kent u gedachten van de Afrikaanse filosoof Orunmila?

Hij leefde in de vijfde eeuw v C in Nigeria en wordt de Afrikaanse Socrates genoemd. Een deugdzaam leven, daar gaat het volgens Orunmila om. En kent u het concept punan bij het volk van de Semai? Absolute geweldloosheid en het nastreven van vrede, die moeten in ons samenleven centraal staan.  

Bod onderscheidt in de wereld van zingeving als gezegd maar liefst 180 vormen. Ik noemde al zijn schematische indeling naar korte en lange termijn en tevens naar egoïstische en altruïstische vormen. Zijn boek vormt een mooie kwantitatieve aanvulling op de meer verhalende boeken van journalist Fokke Obbema over de zin van het leven oftewel: gesprekken over de essentie van het bestaan.   

Ik bespreek Bods boek op een zondagmorgen, dus de vraag komt op: Wat is bij Rens Bod nu de plaats van religies? Religies, inclusief jodendom, christendom en islam worden in het boek niet apart behandeld. Ze zijn ‘gewoon’ deel van het geheel aan zingevingssystemen. Heb als gelovige niet de illusie  dat alleen religie een (diepste) zin aan het leven kan geven. Ook al ben ik dominee, die illusie heb ik zeker niet, en ik deel met Bod de gedachte dat er vele antwoorden mogelijk zijn op de vraag Waarom ben ik hier? Dat lijkt me ook goed remonstrants en doopsgezind: een veelheid aan antwoorden is verrijkend. Tegelijk prikkelt Bods boek, omdat ik vind dat die vraag ‘waarom ben ik hier’ bij uitstek een vraag is die thuishoort in de geloofsgemeenschap. En dan ook in meervoud: waarom zijn wij hier? En welk antwoord geven wij alleen en samen op die vraag en hoe is de traditie waarin wij willen staan ons daarbij behulpzaam?

Iets om ook zelf eens even over na te denken…

Nu mijn poging tot een antwoord, maar eerst nog één kritische kanttekening bij het boek van Rens Bod. Zijn boek past wel heel erg in een individualistische tijd, waarin je als modern mens natuurlijk niet een door de traditie aangereikt zingevingskader omarmt. Welnee,  actief en bewust stel je je eigen ‘zingevingspalet’ samen op grond van hetgeen jou het beste past. Zie die Britse Haarlemmer Paul. Maar… Ik vraag me zeer af of het echt zo werkt. Niet alleen blijken veel mensen, juist ook jongeren grote moeite te hebben om antwoorden te vinden op die vraag Waarom ben ik hier? Het klinkt me ook te verstandelijk en te activistisch in de oren.

Terwijl je het antwoord op die vraag ook meer intuïtief, op een bijzonder moment in je leven kunt ervaren resp. aangereikt krijgt. Als je je ervoor openstelt wordt het antwoord je soms gegeven, en met je hart weet je dan: Daarom ben ik hier, dit is mijn weg om te gaan.  Het heeft te maken met geraakt worden en met wat onze Belijdenis noemt: verwondering over wat ons toevalt en geschonken wordt, wakkerheid en verbondenheid met al wat leeft, besef van wat oneindig groter is dan wij kunnen bevatten.

Enfin, het moge duidelijk zijn dat ik die vraag belangrijk vindt, juist ook voor de geloofsgemeenschap, en dat hier voor ons ook een taak ligt om het nadenken over die vraag te stimuleren en te faciliteren. En ook te laten zien welk antwoord de christelijke traditie op deze vraag geeft. Overigens hebben wij in onze geloofsgemeenschap nooit de pretentie eens even het alles en allen omvattende antwoord te geven. Het blijft altijd een gezamenlijke zoektocht, waarbij alle door Bod genoemde zingevingskaders een bron van inspiratie kunnen zijn. Wellicht verschillen de antwoorden ook per levensfase. En het kan heel legitiem zijn om te zeggen: er is geen antwoord en toch kunnen en moeten we ons leven zo zinvol mogelijk leven.

Nu mijn poging tot een antwoord Waarom/waartoe ben ik hier? vanuit onze eigen traditie. Ook mijn ervaring is dat er niet één moment is waarop hét antwoord jou toevalt, maar dat er vele momenten in je leven zijn waarop iets van antwoorden zich aan jou voor kunnen doen. In bijzondere ontmoetingen, inspirerende kunstuitingen, op hoogte- maar soms ook dieptepunten van het leven. Op momenten dat je een sterke verbondenheid voelt met anderen, verwondering, dankbaarheid, dat je je opgenomen weet in iets groters dan jijzelf, dat je je gedragen weet, geraakt . Veel heeft denk ik te maken met betrokkenheid op elkaar. Wij mensen zijn sociale wezens en veel van wat ons leven zin en betekenis geeft halen we uit wat we samen creëren en delen.

Ik ben ervan overtuigd dat de traditie waarin wij willen staan, onze humanistisch christelijke traditie, zulke ervaringen en momenten niet overruled of tegenspreekt, maar juist onderstreept en accentueert. Met een rijkdom aan beeldende verhalen en rituelen en muziek en stilte door de eeuwen heen. Dat is de waarde van een traditie. Wat alle eeuwen door over die vraag is verteld en beleefd helpt ons om tot een eigen persoonlijk antwoord te komen. De traditie helpt ons om wat wij ervaren in het leven   bewust te benoemen, in een groter kader te plaatsen en te delen met elkaar. Waarbij natuurlijk een vertaalslag nodig is naar diegenen die met die traditie niet meer vertrouwd zijn, en dat zijn er velen. 

Ik denk bij het antwoord op de vraag aan de rem beginselverklaring. Waarom zijn we hier?  Om geworteld in het evangelie van JC en conform onze beginselen van vrijheid en verdraagzaamheid God te eren en te dienen. Ik denk aan de geciteerde Belijdenis 2006: wij zijn geroepen om, zo zwak en feilbaar als we zijn, met Christus en allen die geloven verbonden, kerk te zijn in het teken van de hoop. Dat klinkt heel christelijk en wat seculierder gezegd: in het dienen van onze medemens licht iets van goddelijke liefde op. Maar de kern van het antwoord is voor mij samengevat in het gelezen verhaal uit het NT. Op al die vragen van sadduceeën en farizeeën, hier ook als strikvragen bedoeld, antwoordt Jezus in de gelezen passage met een zinsnede die het hart van het evangelie vormt: de eerste regel luidt dat je van God moet houden met je hele hart, ziel en verstand. Maar de tweede regel is net zo belangrijk: van de mensen om je heen moet je evenveel houden als van jezelf. Houd van God, je medemens en jezelf, daartoe zijn we op aarde.  

Met die antwoorden is het begrip liefde centraal komen te staan. God is liefde, ondoorgronde liefde zoals onze Belijdenis zo mooi zegt. Als van geest vervulde mens belichaamt Jezus juist die liefde. Hij had de mensen lief, brengt ons Gods eeuwige liefde nabij.  De reden waarom we hier zijn, de zin van ons leven licht in ieder geval op voor zover en omdat we het leven in liefde met elkaar delen. Omdat wij iets voor anderen kunnen betekenen en zij voor ons. Omdat wij samenwerken aan een doel dat ons overstijgt, een vredige duurzame rechtvaardige wereld, omdat wij met elkaar meeleven, elkaar troost bieden. Dat maakt het leven de moeite van het leven waard. Ben ik daarmee heel erg van het boek van Rens Bod verwijderd geraakt? Dat valt gelukkig mee, want ook in zijn overzicht van zingevingskaders nemen vriendschap en liefde een belangrijke plaats in. Ja schrijft Bod zelfs, ‘liefde is in de vele door mij onderzochte zingevingskaders zo alomtegenwoordig dat ze niet eens altijd als belangrijke zingevingsvorm wordt herkend.’ Waarvan acte. In gezang 320 zongen we het al: ‘De liefde spreekt haar eigen taal, alle kwaad bedekt zij duizendmaal.’ En dat is dan gelijk een belangrijke reden om de christelijke traditie te blijven zien als antwoord op de vraag Waarom zijn wij hier. Want in ieder geval ook in die traditie staat liefde centraal. Jezus had de mensen lief, Paulus spreekt van geloof hoop en liefde en de meeste daarvan is de liefde, en op de voordeur van onze kerk prijkt de geliefde spreuk: eenheid in het nodige, vrijheid in het onzekere, in alles de liefde.

Waarom zijn wij hier op aarde? Als u het mij vraagt: om, geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, met vallen en opstaan, in allerlei varianten liefde te ontvangen, liefde te delen en liefde door te geven. Dat heeft Jezus ons voorgeleefd én wij zijn geroepen om hem daarin na te volgen. Daarom zijn wij hier op aarde, Amen