Een duurzame kerst met de os en de ezel

U weet het nog: twee jaar lang lukte het niet om Kerst te vieren zoals we dat graag zouden willen. En dus zijn we dankbaar dat het nu weer kan.  Niet dat corona helemaal verdwenen is, zie China, en helaas zijn er nw crises naast gekomen: Ukraine, vluchtelingen en het milieu. Natuurlijk is dat van invloed op de manier waarop we Kerst vieren. Mogen we eigenlijk wel Kerst vieren zo werd me gevraagd? Ik antwoord dan: ja, juist nu moet en zal Kerst gevierd worden overal op aarde. Omdat de wereld de boodschap van Liefde en Licht en Vrede net zo hard nodig heeft als toen in Bethlehem. En dat geldt ook voor onszelf.

Dat het een paar jaar niet kon, Kerst vieren in de kerk, dat maakt ons natuurlijk weer extra bewust van de waarde van tradities. Ze geven houvast, juist in tijden van crisis. Maar ze stellen ook vragen aan ons, en ze liggen niet voor eens en altijd precies vast. Zo lees ik in de krant dat het aantal engelen dat nog in kerstbomen hangt naar een dusdanig laag nivo gezonken is dat uitsterven op de loer ligt. Het blijkt uit onderzoek naar kerstassecoires in tuincentra. Wel een twee meter hoge ijsbeer, kabouters en elfjes, etenswaren in allerlei soort en maat, maar geen engeltjes meer en ook geen kerststallen. De verkoper van het tuincentrum in Breda bromde tegen een journalist: Ziet u hier nog ergens engeltjes of een kerststal staan? Vroeger waren ze niet aan te slepen, die kerststallen. Maar ja, stallen staan tegenwoordig in een kwade reuk, dat snap ik dan ook wel weer. Maar dat ze de engeltjes laten liggen, daar kan ik met mijn verstand niet bij.

U zult het met me eens zijn, niet elke aanpassing van een traditie is een verbetering. Zeker niet als het om Kerst gaat. Tegelijk, er zijn ook goede, mooie vernieuwingen van de Kersttraditie te noemen. Aanpassingen die de traditie nog rijker, betekenisvoller maken. En ook actueel. Neem nu de traditie van de os en de ezel.  

Als u goed geluisterd hebt naar het Kerstevangelie, en dat hebt u,  dan hoorde u over de heilige familie en een nachtverblijf, een stal, maar niet over een os en een ezel. Niet bij Lucas in ieder geval, maar ook niet bij dat andere Kerstevangelie van Matth, met de wijzen uit het oosten. Alleen schapen worden expliciet genoemd. Waar komen toch die os en die ezel vandaan? Hoe zijn zij met de traditie van Kerst verbonden geraakt?

Sommigen schrijven hun komst toe aan de heilige Fransiscus van Assisi. Die had wat met dieren zoals u weet. Hij bezong moeder aarde, sprak met vogels en werd de beschermheilige van de natuur. De os en de ezel nam hij maar wat graag op in zijn kerststal. Anderen schrijven de komst van de dieren toe aan een oude geboortegeschiedenis waarin de os en de ezel Jezus aanbidden.

Want, zo wordt er bij gezegd, ook op die wijze ging een oude profetie van Jesaja in vervulling. Om precies te zijn, vers 3 uit Jesaja 1. Daarin gaat het over de ontrouw van het volk jegens God. En tegenover die ontrouw wordt dan de voorbeeldige trouw van dieren gesteld. ‘Koeien kennen hun baas, ezels weten van wie ze voer krijgen’, zoals de moderne vertaling luidt. In oudere vertalingen: ‘Een rund kent zijn eigenaar en een ezel de krib van zijn meester’. Enfin, geen biologieles vanmorgen, of het nu gaat om een koe, een rund of een os (gecastreerd rund/stier), met deze twee gedomesticeerde dieren gaat Jesaja op stap. En met de ezel gaan in de gelovige verbeelding later ook Jozef en Maria op stap. Van Nazareth naar Bethlehem, vanwege die volksteling. Van Bethlehem naar Egypte vanwege de dreiging van koning Herodes. En ten slotte naar Jeruzalem, met Palmpasen, als de ezel opnieuw het volwassen geworden Kerstkind draagt. Maar dan zijn we niet meer aan het begin maar aan het eind van het verhaal. Jesaja moet trouwens net als Fransiscus van dieren gehouden hebben. Ook zijn beroemde visioen van een herwonnen paradijs van vrede, Jesaja 11, wemelt van de dieren. Dan spelen wolf en lammetje samen, een panter ligt naast een bokje en het kalf eet samen met de leeuw. Dan zal het werkelijk vrede zijn, van Ukraine tot Iran.  

Gemeente, zo dan zijn de os en de ezel meer dan gezellige kerstversiering. Ze staan voor de trouw van dieren aan hun baasjes. Zij weten instinctmatig waar ze thuis horen en waar het leven goed is. Mensen echter zijn de vanzelfsprekende band met het goede, zinvolle leven in de loop der geschiedenis kwijtgeraakt. De band met liefde, licht en vrede, met dat waar het Kerstkind voor staat. En toch blijft het in hen sluimeren, dat eeuwenoud gerucht van een wereld die volmaakt was, waarvan God zag dat zij goed was. De dieren in de stal getuigen van dat gerucht, verwarmen met hun levensadem het kind in de kribbe en waarschuwen om het essentiële in het leven niet kwijt te raken. Met hun trouwe ogen vragen ze ons: weten jullie nog waar het Kind van Bethlehem voor staat? Ze blijven het vragen, alle keren dat ze in beeld komen: in kerstverhalen, op kerstkaarten en in de kerststal.

Zo zijn de os en de ezel een mooi voorbeeld van een later toegevoegde Kersttraditie die ons nwe inspiratie kan geven en die ons wijst op nog weer een ander aspect van Kerst dan verlangen en verlossing, namelijk trouw. Wat ten slotte zou de actuele betekenis van trouw kunnen zijn in verband met Kerst? Ik noem drie aspecten, u weet er vast nog meer:  

Allereerst is er natuurlijk die trouw aan de traditie van Kerst. Ik heb er al het nodige over gezegd. Het betekent niet dat alles altijd moet blijven zoals het was. Het betekent wel dat de essentie bewaard blijft en doorgegeven wordt. Aan een volgende generatie.

Omdat die traditie staat voor iets dat altijd zinvol en waardevol blijft: de waarden van gemeenschap, betrokkenheid, respect en hoop.   

Maar het is daarnaast ook trouw aan de aarde. Er is een kindeke geboren, niet in de hemel maar op aard. Het gaat om trouw aan Gods schepping en alles wat op aarde leeft en groeit en bloeit. Die trouw aan de aarde kreeg in Jezus’ tijd gemakkelijker vorm dan nu. Als Jezus, zo las ik ergens, tegenwoordig in een stal geboren zou worden, dan was het waarschijnlijk dringen geblazen. Meer dan honderd koeien te dicht op elkaar in megastallen. Varkens en kippen in nog veel grotere aantallen te dicht bij elkaar. Dat is niet alleen het probleem van boeren, dat is het probleem van ons allemaal. Van ons als consumenten. De kerststal mét de os en de ezel, ze vormt  ook een uitnodiging om ons te bezinnen op onze levensstijl. Moeten we niet een stevige stap terug doen ter wille van de natuur die ons omringt, die ons voedt én leven geeft.  

Trouw tenslotte niet zozeer aan het Kerstfeest zelf als wel aan het Teken dat ons met Kerst gegeven is. Duurzaam maar ook breekbaar teken van hoop. Zoals alles waar dit kind voor staat duurzaam en kwetsbaar is: vrede, rechtvaardigheid en liefde. Zelfs in de diepste duisternis kunnen we de glimpen ervan opvangen. Maar dan moeten onze ogen wel steeds weer zwenken van de macht van keizer Augustus in Rome naar de zachte krachten van een onbeduidende familie in een uithoek van het rijk.  Precies dat vraagt om onze aandachtige stilte, om vreugdevolle overgave én om trouw.  Dunne draad van licht en leven, Geest van God die ons geleidt, voer door eeuwen en door dagen ons naar heelheid, die de aarde van gebrokenheid bevrijdt