Over Scrooge en Zacheus, een gelijkenis
Geschreven door Koen Holtzapffel
OVER SCROOGE EN ZACHEUS, EEN GELIJKENIS
In A Christmas Carol wordt als gezegd twee maal een Bijbelcitaat opgevoerd. Het eerste is uit Lucas en we lazen het. Het is een tekst die klinkt in de tijd van Advent. Bent u de Messias die zou komen of moeten we een ander verwachten? Het is een vraag van Johannes’ leerlingen die ook onze vraag zou kunnen zijn. Wie of wat verwachten we? Goeroes en leidslieden genoeg, heils- en onheilsprofeten, Messiassen ook. Met hele mooie boodschappen en vergezichten. Maar er wordt ook veel onzin verkocht als het gaat om geloof en spiritualiteit. We moeten dus kritisch blijven. Jezus zal zijn messiaanse rijk van liefde niet verkondigen met een stortvloed van woorden of dwingende gebaren. Nee, hij komt in actie. Hij ontmoet mensen, geeft ze weer hoop en maakt ze beter. Moedeloze, uitgerangeerde mensen, blind, doof, soms wanhopig, ze gaan er weer in geloven, in nieuwe mogelijkheden van leven. Daarover gaan al die verhalen die over Jezus verteld worden en die we in de tijd van Advent lezen. Jezus als metgezel en inspirator van mensen die blijven zoeken naar een nieuw begin. Jezus als reisgenoot die ons aan het eind van ons Latijn bemoedigt om het toch te blijven proberen. Met liefde, licht en vrede in een wereld in crisis die het vaak zo moeilijk heeft maar zonder dat licht en die liefde nooit tot rust en vrede zal komen. En dat geloof in die mogelijkheid van een nieuw begin, dat brengt ons bij A Christmas Carol (CC). Met niet Jezus maar drie geesten in een helpende, een coachende rol. Ze helpen een in zichzelf gekeerde en vastgelopen medemens weer op weg. Toch nog een nieuw begin. Ebenezer Scrooge als een blinde die precies met Kerst de schellen van de ogen vallen. Zoals alle goede literatuur is Dickens Kerstzang het herlezen meer dan waard. Je raakt opnieuw onder de bekoring van de Kerstsfeer die Dickens weet op te roepen in zijn verhaal. Zoals elk goed kerstverhaal bevat het de nodige misère, reddende engelen, barre omstandigheden en veel sneeuw natuurlijk. Maar het verhaal stelt voor de goede verstaander ook kritische vragen, zowel aan Scrooge als aan ons.
Op humorvolle maar ook indringende wijze wordt een thema centraal gesteld waarvan ook de bijbelse verhalen zijn doordrenkt. Het thema van gedragsverandering, van leven op een nieuwe manier, van bekering, afscheid nemen van iets dat je hindert om echt te leven zoals God dat heeft bedoeld. Het thema dus van het nwe begin.
Ik pak er een paar elementen uit, uit die veelheid aan thema´s die A CC ter overdenking onder de kerstboom aanreikt. Het gaat in de tijd van Advent om verlangen naar en je openstellen voor het Licht dat komen gaat. Maar het gaat ook om de bezinning op lastige vragen in ons leven en samenleven die we graag wegdrukken. Maar juist in deze tijd van het jaar zijn ze de moeite van het overdenken meer dan waard. En alleen als we ook die kritische vragen durven toelaten, alleen dan kunnen we straks met een echt verlicht hart Kerst vieren.
Zoals ik al zei, geesten spelen een belangrijke rol in A CC, zoals geesten ook een belangrijke rol spelen in de bijbel en in ons taalgebruik. Denk maar aan geestkracht, de geestelijk verzorgers in een ziekenhuis en natuurlijk de H Geest. In A CC gaat het om goede geesten die Scrooge niet willen straffen maar helpen, al heeft hij dat niet onmiddellijk door. Hoe dan helpen die geesten de vastgelopen Scrooge?
Niet door eens even te vertellen hoe slecht hij wel niet is, hoe gierig en a- sociaal. Wel door hem scenes uit zijn leven te laten zien, uit het verleden, het heden en de toekomst. Hopelijk komt Scrooge daardoor tot zelfinzicht en ook tot de innerlijke drive om zijn leven een wending te geven.
De Kerstgeest van het verleden toont Scrooge hoe hij ooit was. Hoe gezellig hij kon zijn, hoe hij ook zonder veel geld toch iets van zijn leven wist te maken en geluk kon ervaren, juist in de tijd van Kerst. De Kerstgeest van het heden toont Scrooge hoe andere mensen hier en nu Kerst kunnen vieren, rijk of arm, talrijk of getwee. De geest van Kerst biedt overal waar men hem toelaat iets van vrolijkheid, geluk en milde vrede. De Kerstgeest van de toekomst ten slotte toont Scrooge hoe het met hem af zal lopen als hij zijn leven niet herpakt. Niet geliefd maar gehaat zal hij dan eens sterven. Eenzaam ook en rijk, maar zijn geld gaat na zijn dood toch echt niet met hem mee. Deze laatste Kerstgeest heeft de gedaante van een onheilsprofeet met zijn memento mori. Maar alle drie de geesten, engelen in geestgestalte, willen Scrooge opnieuw laten voelen wie hij ten diepste is, wat hij nu mist en hoe hij zal eindigen als hij zo doorgaat. We weten het Scrooge, je was geliefd en kunt het weer worden, je was mild, in harmonie met jezelf en de mensen om je heen, je kunt het weer worden. Wordt opnieuw wie je ten diepste was, wordt opnieuw geboren en je zult eens in vrede heen kunnen gaan. Gelukkig maar, het is nog niet te laat en Scrooge grijpt zijn kans.
Met trouwens het goede voorbeeld van zijn neef voor ogen. Want die neef doet precies wat Scrooge nog niet vermag. Die neef is de zonzijde die als lichtend voorbeeld naast de schaduwzijde van zijn familielid blijft bestaan.
Gemeente, u begrijpt het al, de vragen die de therapeutische geesten aan Scrooge stellen zijn natuurlijk ook voor ons bedoeld. Net zoals ook de vragen in bijbelverhalen niet alleen voor toen maar juist ook voor nu zijn bedoeld. Hoe willen wij later herinnerd worden? Kunnen we ons leven nog een wending geven en moeten we dat dan uitstellen of er liever vandaag mee beginnen? Laten we ons vooral door ons verstand en onze portemonnee leiden of spreekt ook ons gevoel een stevig woordje mee? Denken we dat onze medemens het wel zonder ons kan, of kunnen we voor onze medemens nog meer betekenen dan we zelf hadden gedacht. En worden we daar ook zelf gelukkiger van? Afgelopen zondagavond zond ook omroep Max een versie van A CC uit. Vanuit Dordrecht onder de titel Scrooge live. Misschien zag u het. De uitzending werd verbonden met een actie om donateurs te werven voor de Nl Stichting Kinderfonds. Max had het goed begrepen. Hoe mooi is het dat juist vanmiddag vanaf 12.30 hier in de kerk een kunstveiling wordt gehouden tegen armoede. Onder de bezielende leiding van ons gemeentelid Dorine Cleton. Straks meer daarover.
Gemeente hier laat ik het bij. Er is nog veel meer te vertellen over Dickens Kerstzang. Misschien komt het aan de orde bij de nabespreking van de film die om 12u in de bovenzaal begint. Eén thema stelt ik nog kort aan de orde. Aan welke bijbelse figuur doet Scrooge in ieder geval mij ontzettend denken? Het is de tollenaar Zacheus uit Lucas 19. Ik heb Zacheus wel eens de man van de goede voornemens genoemd, de man van het nwe begin. U kent het verhaal van Zacheus uit Jericho. De gehate tollenaar die in een boom klimt om Jezus vanuit het verborgene te kunnen aanschouwen als hij Jericho aandoet. Iedereen in Jericho kijkt hem, net als Scrooge, met de nek aan. Deze fraudeur en collaborateur. Maar Jezus zoekt als een goede geest juist het contact met deze Zacheus in zijn boom en zegt: Zacheus kom alsjeblieft uit die boom vandaan, want vandaag moet ik bij jou in huis zijn. Jezus herinnert Zacheus daarbij aan de diepere betekenis van zijn naam. Zacheus betekent de reine, de zuivere. Jezus veroordeelt Zacheus niet maar spreekt hem in liefde aan op zijn mens-zijn. En kijk, Zacheus keert om als een blad aan zijn boom. Zielsgraag wil hij weer worden wie hij eens ten diepste was en al zijn fouten uit het verleden wil hij goedmaken. De omstanders vinden het maar niks, eens een zondaar altijd een zondaar. Maar Jezus gelooft erin, gelooft in die tollenaar en Zacheus springt een gat in de lucht. Hij roept: de helft van mijn bezit geef ik aan de armen en als ik onterecht iets van iemand heb afgepakt, dan betaal ik het viervoudig terug. Zegt Scrooge het hem niet precies zo na in A CC?
Gemeente, zowel het verhaal van Scrooge als van Zacheus is een bekeringsverhaal. Iemand wordt door een positieve benadering in staat gesteld zijn leven anders in te richten, beter nog, de oude, oorspronkelijke draad van zijn leven weer op te pakken. En daarmee verrijkt hij niet alleen het leven van anderen maar ook van zichzelf. Zacheus wordt opnieuw de reine, de zuivere. En Scrooge? Zijn achternaam klinkt natuurlijk niet erg positief. Vrek, misantroop. Maar hoe luidde zijn voornaam ook al weer? Ebenezer, oftewel het bijbelse Eben Haëzer (1 Sam 7). Tot hier heeft de Heer ons geholpen betekent dat, lett steen der hulpe. Ook Scrooge wordt met hulp van zijn naam herinnerd aan hoe hij eigenlijk is bedoeld. Ontving hij niet zelf hulp toen hij arm was en zou juist hij nu niet voor anderen een steen der hulpe kunnen zijn.
Gemeente, hoe mooi is het dat we op weg naar Kerst verhalen mogen overdenken over mensen die hun leven een wending ten goede geven. Met hulp van buitenaf. Een nieuw begin is en blijft mogelijk, individueel maar zeker ook collectief. Dat is een hoopvolle boodschap, al is het lang niet altijd gemakkelijk. Een positieve en empatische benadering helpt daarbij. Jezus en Dickens Kerstgeesten laten zien hoe dat kan. Eind goed al goed dus, en zo hoort het ook in een Kerstverhaal. Ik eindig dus met het feestelijke slot van Dickens Kerstzang: …(141/142)
