Het Aramese Onze Vader als vlinder

Over de kracht van het gebed

Dienst 25 juni 2023

Voorganger Koen Holtzapffel

Bidden is naief, het is wachten op iemand die nooit komt. Het is vragen om iemand of iets die er niet is. Aldus eens de Lat wijsgeer Seneca.

Iets van wat S verwoordde bekruipt ons wellicht ook wel eens wanneer we bidden. Thuis of hier in de kerk. Waarom bidden we eigenlijk, welke woorden gebruiken we dan en wie zou er luisteren? Is bidden eigenlijk een vorm van mediteren, heb je altijd woorden nodig voor een gebed? En als je bidt, is het dan niet fijner om eigen woorden te gebruiken dan een vaststaand gebed te bidden dat anderen voor ons hebben opgeschreven en dat soms op de automatische piloot wordt opgedreund? Alsof je de krant leest of een bekend versje opzegt.

Een ding is zeker: er is geen godsdienst zonder een vorm van gebed. Als een manier van omgaan met en in contact treden met het goddelijke, met wie of wat ons overstijgt. En er is ook geen godsdienst zonder vaste gebeden, met woorden die gegroeid zijn uit de gebedservaring van vele generaties voor ons.

Bidden is een vorm van dialoog. Het is niet alleen iets dat wij doen, als het goed is gebeurt er ook iets aan ons. Wij spreken de woorden van het gebed uit maar de woorden van het gebed spreken ook tot ons, ja ze spreken ons aan. Juist daarom moet een gebed nooit gedachteloos worden uitgesproken, je moet er met je hoofd, met je gedachten maar vooral ook met je hart bij betrokken zijn.

Natuurlijk kun je alleen bidden, in eigen woorden, op de plaats en tijd dat jij er echt behoefte aan hebt. Maar het is goed dat er ook gebeden zijn die we samen bidden, en natuurlijk denken we daarbij vandaag i.h.b. aan het OV. Trouwens bij uitstek een gebed dat we samen op zondag bidden maar dat je ook op vele andere momenten samen of alleen kunt bidden. In het ziekenhuis of thuis.  Jezus beveelt in de gelezen tekst dat laatste ook aan: Als jullie bidden,  trek je dan terug in huis, bid in het verborgene. Zeker niet opzichtig in het openbaar en met een overvloed aan woorden. Vanuit de gedachte: hoe meer ik praat, hoe beter God luistert!

Ach, Misschien bidden we wel meer dan we op het eerste gezicht denken, ook al noemen we het geen gebed en voelen we ons niet met een geloofstraditie verbonden. Als iemand in stilte diepe dankbaarheid uit, intieme zorgen verwoordt, hoop, verlangen, angsten en klachten tot uitdrukking brengt, zou je van zo iemand niet kunnen zeggen dat ie een biddende houding aanneemt? Ja we bidden wellicht meer dan we denken ook al vouwen we niet de handen en buigen niet het hoofd.

Gemeente, na deze inleidende opmerkingen over bidden nu het gebed bij uitstek dat we hier zondag aan zondag bidden, het OV. Daarvan bestaan heel veel varianten, in het NT zelf al. Het staat er bij Matth weer anders dan bij Luc. Er zijn heel veel vertalingen en hertalingen van het OV, katholieken bidden het niet geheel hetzelfde als protestanten en wij bidden het Oec OV, typisch een product van de hoogtijdagen van de oecumene in NL. Dat er zoveel variatie bestaat heeft natuurlijk te maken met het grote belang van die tekst in de christelijke geloofstraditie. Het OV kan zelfs op vele manieren gezongen worden, kijk maar eens in ons Liedboek. In coronatijd zong onze Nicky Bouwer een mooie variant van de kath componist Herman Strategier. En de toonzetting van de overdenking bepaalde mede hoe zij het zong. Nicky keek dan naar Jos in de hoge en riep: Jos, mag ik deze keer een vrolijk OV, of een intiem, of een bedachtzaam… En Jos zou Jos niet zijn of hij speelde met veel gevoel een vrolijk of een meditatief OV.  

Het is fascinerend te bedenken dat en hoe het OV alle eeuwen door in allerlei talen en vormen gebeden en gezongen is. Wij waarderen dat hier positief. Wij zijn niet zo van de eenheidsworst, juist ook niet als het gaat om geloven. Het is ook fascinerend te bedenken hoe het OV mensen altijd weer houvast gegeven heeft, in vreugdevolle en droevige tijden. In tijden van oorlog , bevrijding en vrede. Hoe mensen met het OV op de lippen gestorven zijn, of juist weer opgestaan.  Kennelijk drukt het OV iets universeels uit. Een gemeentelid vatte het eens kernachtig samen: Vertrouw op God en doe zelf ook wat.

Natuurlijk bepaalt onze eigen gang door het leven, hoe we godsdienstig gevormd zijn, in wat voor context we het OV hebben geleerd, het bepaald mede hoe we allerlei varianten van het OV waarderen. Of we nwe bewoordingen juist mooi vinden, of liever de oude vertrouwde bewoordingen bidden. Een ding is zeker: de bewoordingen waarin wij het OV bidden zijn ook het product van hun tijd. Een volgende generatie zal het weer in andere bewoordingen bidden. En dat brengt me bij het zogenoemde Aramese OV. Ik weet dat er mensen in onze gemeente zijn die dat gebed hier graag bidden. Het is een mooi gebed, het klinkt wat minder christelijk, wat moderner zo u wilt dan het Oec OV. God als Bron van Zijn, de bede om brood en inzicht, de bede dat oppervlakkige dingen ons niet misleiden. Ik kan al die woorden van harte meebidden en door het zo nu en dan te bidden word je je ook weer meer bewust van de gebruikelijke tekst van het OV. Er is alleen één maar: er wordt wel gesuggereerd dat het Aramese OV oud zou zijn als het NT OV of nog ouder. Daarvan is eerlijk gezegd nog nooit het bewijs geleverd. Hoogstwaarsch is het Aramese OV van vrij recente datum. Is daarmee iets gezegd over de waarde ervan?

Geenszins. Het is een mooi gebed en drukt denk ik ook iets van het vrijzinnige levensgevoel uit. Kan het dus het aloude OV vervangen? Dat ook weer niet denk ik. Niet omdat we precies zouden weten hoe Jezus het OV heeft uitgesproken. Wel omdat we weten dat het bijbelse OV vooralsnog verreweg de oudste papieren heeft en over de hele wereld gebeden wordt. Maar nogmaals, door af en toe ook dit Aramese gebed te bidden worden we ons weer extra bewust van wat we bidden en waarom.  

Ik ga vandaag niet de gehele inhoud van het OV bespreken, laat staan alle varianten. Dat voert veel te ver voor een overdenking op d zondagmorgen.  Ik attendeer u wel op een mooi boekje uit remonstr hoek over het OV van de remonstrantse hoogleraar Sirks. Hij noemt het OV heel mooi een gebed dat ons helpt om ons te bepalen bij een leidende betekenisvolle gedachte op ons vaak zo kronkelige levenspad. Ook Sirks wijst op de verschillende versies van het OV, wrsch van oudsher al. In een mooie passage vergelijkt Sirks het OV met een vlinder. De vlinder prijkt ook op de voorkant van zijn boekje. Met een lichte en een donkere vleugel. De lichte linkervleugel staat voor de eerste regels van het OV, Gods naam, Gods rijk en Gods wil. De tweede donkere vleugel gaat over vergeving van schuld , verzoeking, de boze. De beide vlindervleugels worden in het OV verbonden door een heel smal stoffelijk lijfje. Het is de bede om het dagelijks brood. Is die bede niet te stoffelijk tussen alle geestelijke waarden in? Nee zegt Sirks, naast de verheven geestelijke gedachten in het leven,  moet het in het gebed juist ook over ons dagelijks voedsel gaan. Geloof behoort de aarde toe, moet aards en geaard zijn en niet teveel gaan zweven. Ook niet in het gebed. In het OV raken het geestelijke en het lichamelijke elkaar. Ze horen bijeen als brood en wijn. De mens leeft niet bij brood alleen, maar de bede om ons dagelijks brood bepaalt ons bij de dagelijkse werkelijkheid waarin het OV gestalte moet krijgen.

Wie om het dagelijks brood bidt zegt daarmee twee dingen: de biddende vraagt om materiele middelen van bestaan om met hulp daarvan mee te werken aan de verwerkelijking van Gods koninkrijk, vergeving van schulden, verlossing van het boze. En tegelijk zegt die bede ook: niet alleen ik maar ieder op deze wereld heeft het dagelijks brood nodig en het is er in principe ook voor iedereen. Helaas is het ongelijk verdeeld en komt de een van honger om en heeft de ander overgewicht. Help ons God om daar iets aan te doen. Zodat overal op aarde voedsel en geest in evenwicht zijn. En wij in het Westen niet teveel aan voedsel en te weinig aan geest bezitten.

Het kwam mooi samen in Koken met Overtuiging in de Laurenskerk, olv D Cleton en haar team.

Ten slotte nog één prangende vraag die regelmatig wordt gesteld: helpt bidden?

Natuurlijk zijn er mensen naar eigen besef geholpen, genezen, tot nieuw inzicht gekomen nadat zij zelf gebeden hadden of er voor hen gebeden was. Of er een oorzakelijk verband is tussen gebed en herstel? Wie zal het zeggen , zij hebben het in ieder geval zo ervaren. Maar evenzo vaak bleef het nwe inzicht, de genezing, de hulp uit. Zou de hulp die het gebed biedt dan toch ergens anders liggen?

Is het de kracht die sowieso uitgaat van het alleen of samen bidden van meer of minder vertrouwde woorden? Is het ‘t besef dat die woorden altijd weer gebeden zijn, in alle tijden, omstandigheden, werelddelen? Ik denk dat er hulp, kracht uitgaat van het feit dat je echt in alle oprechtheid tegenover God, tegenover het goddelijke, Bron van Zijn kunt verwoorden wat je ten diepste beweegt. Dat het uitspreken van alle misere, angst, ellende, maar ook hoop en verlanegn een vorm van vrede geeft die alle verstand te boven gaat. En ook kracht geeft om de handen niet alleen te vouwen maar ook uit de mouwen te steken en op weg te gaan…

Misschien moeten we het ook daarin zoeken, en dan heb ik het nog niet eens over de waarde, de kracht die uitgaat van voorbeden.

Daarover tot slot een vers van H Roland Holst.

Zij vraagt anderen om voor haar te bidden. Ook in die zin kan bidden behulpzaam zijn. En ze geeft daarbij mooie formuleringen van wat de betekenis van gebeden kan zijn, ihb van het OV:

GEDENKT MIJ IN UW GEBEDEN (uit de bundel Verworvenheden).

…