Bridgerton en de Bijbel

Sinds de aankondiging van de herziening van de Nieuwe Bijbelvertaling (in vaktermen: NBV21) is het weer bal. Nu gaat het niet meer om de voederbak die in 2004 zo’n heet hangijzer was, maar om hoofdletters. De vertaling uit 2004 had ze, in tegenstelling tot eerdere Bijbelvertalingen, niet. In de herziening komen ze weer terug: de hoofdletters bij alle verwijzingen naar God. Ook de HEER verschijnt weer in hoofdletters. De officiële reden van het Bijbelgenootschap is dat hun lezers het willen. Terwijl men dacht dat dit wel zou verdwijnen, zijn er nu toch te veel lezers die die eerbiedshoofdletters waarderen. Wellicht speelt mee dat er nu eenmaal een markt is waarop bijbels moeten concurreren. Nu de Herziene Statenvertaling de bijbellezers aan de rechterkant van het kerkelijke spectrum bedient, moet het Bijbelgenootschap meer zijn best doen om ook die lezers aan zich te binden. Aangezien moderne mensen al bediend worden met de Bijbel in Gewone Taal kan dit dus ook een strategische, markttechnische keuze zijn.

Mannelijke hoofdletters

Te vaak naar God verwijzen met Hij of Hem vergroot de beleving van mannelijkheid van God. Feministische theologen hebben terecht aandacht gevraagd voor eenzijdig mannelijke uitgangspunten. Tegelijkertijd: de tekst is lang geleden geschreven. Mannen waren dominant. Daar helpt geen moedertje lief of nieuwe vertaling aan. Tenzij je radicale keuzes maakt zoals in de prachtige serie Bridgerton van Netflix. Daar is gekozen voor een ´kleurenblinde casting´. De serie speelt in de hoogste kringen van het Engeland van het begin van de 19e eeuw. Toch zijn er allerlei niet blanken/witten gecast. Historisch is het bevreemdend. Maar goed, de serie is spannend genoeg zodat het na een paar afleveringen niet meer afleidt. Tegelijkertijd verandert het natuurlijk niets aan de historische realiteit van toen. Weinig kans dat een werkelijke Duke of Hastings zwart was…

Rituele dans

De strijd rond elke bijbelvertaling laat fundamentalisme zien. Iedereen heeft zo zijn eigen, onwrikbare visie de Bijbel. Dat er inmiddels zoveel bijbelvertalingen zijn verschenen, dat iedereen nu al kan kiezen, wordt vergeten. Hun Bijbel, en eigenlijk ieders Bijbel, moet zo vertaald worden als de critici het willen. Al het andere is verkeerd en dient bestreden te worden. Want er staat toch echt… En dan volgen allerlei beschouwingen over hoe er concordant (elk woord op elke plaats hetzelfde) vertaald moet worden of hoe de typische Hebreeuwse stijl in een vertaling niet gemist kan worden. Anderen constateren dat zo´n letterlijke vertaling onleesbaar is, als je de oorspronkelijke taal niet kent. Een grappig argument dat veel gebruikt wordt rond de huidige hoofdletters is dat ze er in het Hebreeuws nooit stonden, omdat het Hebreeuws geen hoofdletters kent. Allemaal waar, maar wie zou er omwille van dit argument een tekst willen maken waarin geen enkele hoofdletter te vinden valt? Lijkt me niet reuze leesbaar. En hoe je het ook wendt of keert, de eerbied die in de Hebreeuwse Bijbel blijkt als er over God gesproken wordt, lijkt mij vrij aardig weergeven met wat hoofdletters.

Predikanten weten het beter

Predikanten leven zich nu al uit op de kansel door te roepen: ‘in de vertaling staat dit, maar eigenlijk is dat bedoeld’. Er zijn predikanten die week in week uit hele dagen besteden aan het opnieuw vertalen van Bijbelteksten vanuit de gedachte dat zij dat beter doen dan de vakmensen van het Bijbelgenootschap. Het zijn allemaal schijnbewegingen om te willen laten zien dat de eigen positie de beste is, terwijl men voorbijgaat aan de nu eenmaal bestaande verschillen in opvattingen over de Bijbel. Het fundamentalisme zit hierin, dat niemand in nuchterheid wil toegeven dat er nu eenmaal allerlei verschillende, goede bijbels zijn, ieder met hun eigen respectabele vertaalprincipe . Voor elke smaak is er nu al een bijbel te koop is. Nee, dat is niet goed. Het Bijbelgenootschap mag alleen die ene smaak, onze smaak, uitgeven!

Twee oplossingen

Ik zie twee manieren om uit dit probleem tekomen. De eerste is een moderne, technische. Laten we bijbels uitgeven in printing-on-demand, waarbij iedereen zijn eigen bijbel kan samenstellen. Wel of geen hoofdletters, de godsnaam weergeven zoals je wilt: Heer, HEER, Eeuwige, JHWH of misschien wel gewoon Henk als je dat leuk vindt, want er staat tenslotte gewoon een naam. Het zal wat duurder zijn dan een gewone editie, maar dan heb je ook wat.
De tweede is dat iedereen die kritiek heeft nu lid wordt van het Bijbelgenootschap. Het geld van het Bijbelgenootschap komt nu van orthodoxe christenen. Als alle verlichte, feministisch denkende bijbellezers zich morgen als lid aanmelden, zal het vast sneller gaan om een vertaling te krijgen die ook voor hen aantrekkelijk is!

Intussen volstaat het natuurlijk om gewoon te erkennen dat de bijbel in allerlei heel verantwoorde vertalingen met diverse uitgangspunten te koop is.

Pak een bijbel en ga gewoon lezen!

Tjaard Barnard

Van 2008-2018 maakte ik deel uit van de Ledenraad van het Nederlands Bijbelgenootschap