Begin met frisse zin
Geschreven door Koen Holtzapffel
Overdenking ds Koen Holtzapffel openingszondag 10 september 2023
Thema: Begin met frisse zin; Gelezen: Matteüs 9: 9-13
Gemeente, Begin met frisse zin! Dat was de titel van de laatste roze viering in juni in deze kerk. Een titel die natuurlijk ook heel geschikt is voor een startzondag. Recycling vandaag dus in optima forma en dat is in. Begin met frisse zin is afkomstig uit een vertaald gedicht van de Engelse dichter Philip Larkin, gebruikt in de recente film Empire of Light. Ook na stilstand, ook na crisis is een nieuw begin mogelijk, en het gedicht van Larkin vertaalt dat in beelden uit de natuur. Ontluikend nieuw leven, bomen die weer in blad schieten, jonge knoppen die opengaan. Een nw begin is altijd mogelijk, ook al zullen oude bomen eens wijken voor een nwe generatie. Maar nu gaan ze er voor. Laat los, laat achter je wat oud is en versleten en begin opnieuw met frisse zin. Natuurlijk is het nog wel een stap van het gedicht van Larkin naar het schilderij van Caravaggio over de roeping van Matteüs, die in parallelle verhalen ook Levi wordt genoemd. Toch heeft ook roeping te maken met nw begin, al zal het niet altijd met frisse zin zijn. Eerder weifelend, of angstig, zelfs met frisse tegenzin. Hoe dat verder zij, een nieuwe start is het ook dan.
Een aantal jaren geleden heb ik wel eens iets verteld over het leven van Michelangelo da Caravaggio, geboren in 1571 in het plaatsje Caravaggio bij Milaan en gestorven in 1610. Ik ga het vanmorgen niet herhalen, maar een ruig leven was het zeker. Avontuurlijk, schilderachtig, opvliegend. In de ogen van veel tijdgenoten was C een zondaar, een slecht mens, hij behoorde precies tot de groep mensen van wie Jezus zegt: zij zijn de mensen die me nodig hebben, voor wie ik in de wereld gekomen ben. En wie zou durven beweren dat ie nooit iets verkeerds doet? Maar niet vanwege zijn ruige leven zal C in de eerste plaats herinnerd worden, maar vanwege zijn indrukwekkende barokke schilderijen met hun bijzonder lichtgebruik dat ook Rembrandt inspireerde.
Kijk maar naar het schilderij dat vandaag centraal staat. De straling van het licht is hier verbonden met Jezus wijzende arm. Het olieverfschilderij De roeping van de heilige Matteüs dateert van iets voor 1600 en bevindt zich in Rome. Op de plek waarvoor het ook ooit geschilderd werd, de Contarellikapel van de basiliek van de Franstalige gemeenschap in Rome. De roeping van Matteüs vormt één geheel met twee andere schilderijen die zich ook in die kapel bevinden, Matteüs en de Engel en Het martelaarschap van Matteüs. Roeping staat hier tegenover offer, alsof Caravaggio ons wil waarschuwen dat roeping, dat geroepen worden niet vrijblijvend is. Er hangt een prijskaartje aan. Je roeping kan je voor onvoorziene consequenties plaatsen. Roeping niet zonder offer. Matteus heeft zich dat bij zijn roeping ongetwijfeld ook gerealiseerd. Begin met frisse zin? Eerder: bezint eer ge er aan begint! In het schilderij komt de roeping van Matteüs natuurlijk heel dichtbij. Alsof de schilder ons wil helpen om deelgenoot van het verhaal te worden. Wij zijn als kijkers één met die groep ter linker zijde, dat volstrekt onverwachte geroepen worden kunnen we bijna navoelen. Geroepen worden, een nieuw begin maken? Kijk maar goed, hier gebeurt het, op dit bijzondere moment. Tegelijk is dat bijzondere spirituele moment verbonden met het dagelijks leven uit Caravaggio’s eigen tijd. De bijbelse figuren zijn gekleed volgens de mode uit die tijd. Het zijn bijbelse figuren geworden met prachtige zestiende eeuwse fluwelen pofmouwen.
Trouwens, Als je goed kijkt naar de groep links, de vier mannen en de jongen, en je vraagt je af wie Matteüs is, dan is dat niet gelijk duidelijk. Eigenlijk kan het elk van die vier mannen om het tafeltje zijn, en ook de jongen. Vaak is gezegd dat Matteüs de meest linkse is, die volstrekt niet in de gaten heeft dat de onbekende hem aanwijst, zozeer is hij verdiept in het tellen van de vandaag geïnde belastingpenningen. Maar Matteüs zou ook heel goed die man met die baard kunnen zijn. Caravaggio heeft het vast expres in het midden gelaten. In ieder geval worden degenen die niet geroepen worden door Jezus’ metgezel Petrus gerustgesteld. Maar, zouden ze na het gebeurde werkelijk hun oude leventje weer rustig oppakken of hebben ook zij toch iets van roeping ervaren, van nieuw begin? Sta op en volg mij, dat betreft toch niet alleen Matteüs maar ons allemaal? Die vraag legt niet via het bijbelverhaal C in ons midden.
Caravaggio heeft in ieder geval een bijzonder psychologisch oog voor wat de verschijning van de hemelse Jezus voor gewone stervelingen in hun dagelijks leven betekent. Hoe het hen op bijzondere wijze raakt en abrupt in beweging zet. Volg mij en begin een nwe fase in je leven, al dan niet met frisse tegenzin. Zou het in het echte leven ook zo gaan? Of voltrekt het nwe begin zich dan toch meer langs lijnen van geleidelijkheid? Plotse breuken, abrupte bekeringen komen voor, iemand krijgt de geest, maar ook de bijbels geroepenen kennen aarzeling of bedanken eerst vriendelijk edoch beslist voor de eer. Als gezegd, misschien liet Caravaggio wel expres in het midden wie er nu precies geroepen werd. Zo kan de beschouwer van het schilderij gaan beseffen dat Jezus’ vinger ook wel eens naar haar of hem zou kunnen wijzen en niet alleen naar die anderen in een ver verleden. Zoals we zongen: 531 Hij roept ook ons, roept jou en mij, hij spreekt ons hart aan heden. Plots kan een deur opengaan en degene die binnentreedt kan jouw leven ingrijpend vernieuwen. Een ontregelende ontmoeting, een bijzondere gebeurtenis/ervaring, ze maken dat je van toeschouwer medespeler wordt. Je bekent kleur, je staat niet langer aan de kant, je maakt een nw begin van leven. Alleen maar ook tezamen, en dat is ook precies de bedoeling van een startzondag.
Vandaag maken wij ook samen als geloofsgemeenschap een nwe frisse start, na de zomerdiensten, na de vakantierust, de pauze in de vele kerkelijke activiteiten.
We gaan niet alles komend jaar anders doen. We blijven de gelóófsgemeenschap die in vrijheid en verdraagz volop in de wereld wil staan. Die als wáárdengemeenschap niet alleen vrijheid en verdraagz hoog wil houden, maar ook verantwoordelijkheid en gerechtigheid, vrede en liefde. Maar dat wil niet zeggen dat we sommige dingen niet ook anders zouden kunnen doen, of nieuw, fris en vanuit een ander perspectief. En om dat nog beter te kunnen doen is er ook die enquete die u in gaat vullen of al ingevuld hebt, waarvoor dank.
Wat betreft die waarden waarvoor we staan, nog even terug naar het gelezen bijbelverhaal. Het eindigt met die bekende zinsnede dat Jezus niet gekomen is voor wie gezond is en geen dokter nodig heeft maar voor wie ziek zijn. En dan volgt er nog een intrigerend zinnetje:
Denk eens goed na zegt Jezus over de volgende woorden van God:
Ik wil geen offers, maar ik wil dat jullie goed zijn voor elkaar.
Dat kleine zinnetje, van wie het ook precies komt (bijv te vinden bij de profeet Hosea), is eigenlijk enorm radicaal. Het gaat er in Gods ogen niet om dat wij de kerkelijke rituelen zo perfect mogelijk uitvoeren en dat ons kerkgebouw zo mooi mogelijk is. Allemaal belangrijk, maar voorop gaat: dat jullie goed zijn voor elkaar. In die zin zijn godsdienst en mensendienst innig met elkaar verweven. De dienst aan je naaste, aan je medemens is de beste dienst die je God kunt bewijzen. Elkaar een dienst bewijzen is God een dienst bewijzen. Als daar niet ook een heel diaconaal tintje aanzit! De opdracht is duidelijk, met nu weer die vreselijke aardbeving in Marokko, een ramp die een groot appel op ons doet hulp te verlenen.
Ik besef het, dat zijn grote woorden waar we best even van mogen schrikken, waar we aarzeling bij mogen hebben. Maar tegelijk inspireert het ons hopelijk ook om samen met frisse zin weer van start te gaan.
Ik wil geen offers, maar ik wil dat jullie goed zijn voor elkaar.
Dat mag fris van de lever in vrijheid en verdraagzaamheid beleden worden in woord en daad .
Hebt u er zin in? Uw voorgangers in ieder geval wel, uw organist en kosters, uw ambtsdragers en alle vrijwilligers die deze kerk gelukkig telt.
Laten we samen beginnen met frisse zin, en vul ook nog even die enquete in.
Amen
