Perspectief op een pandemie

In de vroege tachtiger jaren woonde ik in Caïro, een stad die me altijd dierbaar is gebleven. Ik heb me in de loop van m’n leven met de geschiedenis van de stad beziggehouden. En daarmee ook met de enorme impact van de pestepidemieën op Cairo. Wat me daarvan vooral is bijgebleven – naast de verschrikkingen – is dat er een groot verschil was tussen de respons van het christendom en de islam op de pest in de veertiende eeuw en ik dacht daaraan in verband met het corona-virus.

Straf van God

Voor het christendom was het in de latere middeleeuwen snel duidelijk: de pest was de straf van de toornende God, voor een overmaat aan zonde op aarde.  Boetedoening was belangrijk, sommigen begonnen hun zondig vlees te straffen door zichzelf met een zweep te slaan. Daarbij was de pest voor velen ook het teken dat het einde der tijden aangebroken was. Anders dan men nu wellicht zou verwachten, leidde dat niet tot het verrichten van goede daden met ‘het Oordeel’ in zicht, maar sloegen veel mensen door: vernieling, geweld, plundering, verkrachting. Daarbij vonden er ook massamoorden op de joden plaats, als zondebok, zij werden gezien als de veroorzakers, omdat ze de bronnen vergiftigd zouden hebben. Kortom, dat was niet het christendom op z’n best, op zijn zachtst gezegd.

Natuurramp

Aan de zuidoostkant van de Middellandse Zee was de respons wezenlijk anders. Allereerst kent de islam niet het concept erfzonde, en in veel mindere mate een messiaanse verwachting: eerst ellende en dan een messias. Men zag de pest vooral als een natuurramp, een van de vele, waaraan men enigszins gewend geraakt was. Caïro was in de veertiende eeuw een van de grootste en machtigste steden ter wereld, met een puissante rijkdom door de centrale positie in de internationale handel. De stad was zo rijk dat er gratis gezondheidszorg was op hoog niveau, vanuit een gelovig perspectief: God biedt voor iedere ziekte ook de mogelijkheid tot genezing. Patiënten die ontslagen werden uit de grootse, prachtige ziekenhuizen kregen, zo nodig, nieuwe kleren en geld mee. En dachten vaak met weemoed terug aan het voortreffelijk eten in het ziekenhuis. Als een patiënt een brood, groenten en een hele kip op kon eten, was dat een teken van genezing.

Waar het bij ons nu premier Rutte is die het overheidsgezag vertegenwoordigt, was dat in Caïro toen de opper-moefti, de hoogste religieuze autoriteit, die gaf duiding en leiding. De godsdienstgeleerden kwamen met drie punten:

• Punt 1: de pest is een zegen van God, de moslim die daaraan sterft, sterft als getuige en verdient een plek in het paradijs.
• Punt 2: een moslim moet niet een stad binnengaan waar de pest heerst, maar mensen die in een stad wonen waar de pest heerst, moeten die niet ontvluchten.
• Punt 3: de pest komt van God en wordt dus niet overgedragen door besmetting.

Voor velen van ons nu merkwaardige decreten, maar mensen accepteerden die als leiding en handelden daarnaar. Een pluspunt was zeker dat men er rust in vond: de pest was geen straf, men zocht geen zondebok, vluchten had geen zin, en men had niet de voortdurende stress dat men besmetting moest zien te vermijden. Men bad en vastte veel, er werden processies gehouden en men wachtte geduldig op betere tijden, wetend dat die weer zouden komen.

Liefdevolle betrokkenheid

Nu lijkt het christendom er nogal bekaaid af te komen, maar dat kan worden bijgesteld. Daarvoor moeten we terug naar voor de middeleeuwen, naar de Romeins-Byzantijnse oudheid. Ook toen waren er grote epidemieën, pest en een vorm ebola, en de vroege christenen kwamen daar ruim beter doorheen dan anderen. Dat is iets wat niet-christenen duidelijk waargenomen hebben. Hoe kwam dat? Ze deden wat de evangeliën aanreikten: ze waren liefdevol betrokken, hielpen elkaar en ook de niet-christenen. Ze negeerden het risico van besmetting, om de boodschap van het geloof uit te dragen.

Dat is vanzelfsprekend niet iets wat nu met corona direct navolging verdient, maar er zijn – godzijdank – heel veel medische zorgverleners, die bereid zijn een zekere mate van risico op besmetting te accepteren om anderen liefdevol te helpen, vanuit welke levensovertuiging dan ook.

Dit al geeft toch te denken, in positieve zin: hoe belangrijk ons perspectief is!

Mark Hoos, 20 maart 2020