Ik ben een racist. Een seksist. En nog veel meer.

Eric maakt eens in de vier weken mijn huis grondig schoon. Hij is hartstikke zwart en komt uit Ghana. Een aardige gast met een gulle lach. Hij is diepgelovig. De zondag, en vooral de kerkdienst en alles eromheen, is voor hem het hoogtepunt van de week: ‘Singing, dancing and eating.’ Loopt wat moeilijk omdat ie al jong z’n been brak bij het voetballen. Z’n kinderen werken en studeren in Afrika en Londen. Heeft nooit last van racisme, zegt hij. En in de tram dan, vraag ik. ‘I say to the people next to me: “Mogge”. So no problem’.

Sinds een tijdje heb ik tegenover de voordeur een spiegel van vloer tot plafond, waardoor je in een gang lijkt te kijken. Het huis oogt er groter door, terwijl de WOZ-waarde niet stijgt. Nadat de spiegelwand was aangebracht zag ik Eric voor het eerst weer binnenkomen. Hij schrok zich rot en deinsde achteruit. Waarop ik zei: ‘Zie je wel dat zwarte mannen eng zijn?’ Hij kon er hartelijk om lachen. Of lachte hij alleen maar omdat ik de baas ben en als witte werkgever racistische grappen denk te mogen maken?

Ik speel de baas en buit mensen uit, lonk naar mooie vrouwen en ben bang voor zwarte mannen.

Laat ik het gewoon zeggen zoals het is. Ik ben een racist. En ook een seksist. En nu ik er over nadenk ook een uitbuiter en een machtsmisbruiker. Dat zit zo. Ik ben bang voor mensen met een andere kleur. Ik vind ze exotisch, maar ook eng. Voor vrouwen ben ik niet bang, integendeel. Ik vind ze vaak aantrekkelijk en heb dezelfde gedachten en gevoelens als andere kerels. Bovendien, door hier op aarde rond te lopen gebruik ik andere wezens, mensen en dieren. Ze werken voor mij, ze gaan dood voor mij – en ik weet zeker dat ik niet genoeg terugdoe om mijn gebruik van hen ook maar enigszins (en voor zover mogelijk!) te compenseren. Ook vind ik het leuk om op mijn manier de baas te spelen. Meestal door me vriendelijk te gedragen en ondertussen aanstekelijk te zijn. ‘Enthousiasmeren’ heet mijn manier om te bereiken wat ik graag wil. Meestal lukt dat en zijn we allemaal blij en tevreden. Maar als gezegd, ondertussen speel ik de baas en buit ik mensen uit, lonk ik naar mooie vrouwen en ben ik bang voor zwarte mannen.

Drie overwegingen over onze natuur
Mocht je nou zeggen: ‘Gelukkig zit ik anders in elkaar, ik ben geen racist en ook geen seksist, ik buit niemand uit en speel ook niet met macht’ dan geloof ik daar helemaal niets van. Ja, wel dat je dat denkt, maar misschien moet je dan nog eens nadenken. Vind alsjeblieft de moed om deze drieslag te overwegen:

1. We zij allemaal racisten, en seksisten.
2. We leven allemaal ten koste van anderen.
3. We kunnen geen van allen tegen ongelijkheid.

De eerste overweging heb ik hiervoor al geprobeerd te illustreren met wat persoonlijke voorbeelden. Zeg eens eerlijk: betrap jij jezelf nooit op een racistische gedachte? Zoals: zouden die zwarte mensen het hier nou niet koud hebben? Of: best knap dat zo’n schoonmaker studerende kinderen heeft? Of een seksistische gedachte? Over pronte borsten of een stevige kont? Domweg genieten van al het moois wat langs loopt of fietst? En daarover een foute opmerking maken?
De tweede overweging is ook een lastige en toch zo dichtbij. Hij gaat over de werking van de natuur. Competitie om schaarse middelen. Ons leven als een BBC-natuurserie. Stel je Sir Richard Attenborough eens voor als voice-over bij je eigen leven. Ons reptielenbrein denkt nu eenmaal in termen van eten of gegeten worden. Er is veel bewustzijn nodig om te beseffen dat we de taart met z’n allen ook groter kunnen maken. Eerst door samen te werken, en dan gelukkiger worden ook door samen te delen. Anders gezegd, niet zo instinctief bang te hoeven zijn dat er niet genoeg is, niet angstig dat je tekort komt. De enige mij bekende mensen die daar weinig tot geen last van lijken te hebben zijn grootgebracht in relatieve rijkdom, en belangrijker, het besef en de ervaring dat er altijd een netwerk van familie en relaties is om op terug te vallen. Mensen die de luxe kennen van werkelijk ruimhartig en grootmoedig kunnen zijn. Adellijk, het zijn er maar enkelen.

Niet eerlijk! is het begin van begrip tussen mensen, en de clou van de Bijbel.

De derde overweging is ook een kwestie van natuur. Ook andere dieren kunnen er niet tegen wanneer iets ‘Niet eerlijk!’ is. Ervaren oneerlijkheid leidt meestal tot gedoe en geruzie, en revoluties en oorlog. Toch is dat tegelijkertijd de meest hoopvolle menselijke trek. Want op het moment dat je echt voelt dat iets niet eerlijk is, kun je je voorstellen dat een ander iets ook oneerlijk zou kunnen vinden. Dat is het begin van begrip tussen mensen. Dit is ook de clou van de Bijbel. Zo ontstond ooit de Joodse gouden regel, het ‘Behandel een ander zoals je zelf behandeld wilt worden’, in ons calvinistische land beter bekend in de negatieve variant: ’Wat gij niet wilt dat u geschiedt…’

Ontkennen of erkennen
Om kort te gaan. Racisme en seksisme, je wilt het niet, maar het zit wel in ons. Uitbuiting en machtsuitoefening, je wilt het evenmin, maar het is wel hoe de wereld werkt. Erkenning van die ingebakken sores is het begin van een oplossing. En dat is hard nodig want we hebben er steeds meer last van. Racisme en seksisme kennen namelijk slachtoffers, donkere mensen respectievelijk vrouwen (en ja, als donkere vrouw ben je in dit schema dubbel de klos). Uitbuiting en machtsgebruik kennen ook slachtoffers, te weten armen en zwakkeren, en laten dat nou meestal donkere mensen en vrouwen zijn.
Het is dus niet verwonderlijk dat juist gezonde, rijke, blanke mannen de grootste moeite hebben om wat #metoo en Black Lives Matter aankaarten te erkennen. Enerzijds voelen ze zich aangevallen, anderzijds herkennen ze het probleem niet. En ja, het vraagt ook veel voorstellingsvermogen om je echt in te leven in iemand die gediscrimineerd en gebruikt wordt, en dan ook nog te bedenken dat jij daar (mede) verantwoordelijk voor zou zijn. Dat is best veel gevraagd. En het is precies wat van ons superieure westerlingen nu wordt gevraagd: Hou op met ontkennen, en begin met erkennen. Hersengymnastiek en hartenkracht ineen.

Nog één keer dat liedje over ‘Die debiele homofiele joodse neger met ’n bult’.

Zeven miljard andere kijken
Beste witte soortgenoot, je bent geen klootzak, maar zie onder ogen dat je je in de ogen van anderen wel zo gedraagt – wanneer je niet kunt zeggen: ‘Ik begrijp dat je boos bent, en ik zie je pijn. Het is niet aan mij om jouw verdriet te beoordelen. Tot nu toe had ik het niet in de gaten, maar je bent me daarvoor wakker aan het maken. Ik weet ook niet of ik je echt begrijp, maar ik zie wel dat je het meent. Er zijn veel dingen gebeurd die echt niet kunnen, nog steeds, en daar kunnen we mee ophouden.’
In afwachting van de zegen van een ruimere kijk op de wereld, waarin behalve voor mijn westers gekleurde kijk ook ruimte is voor zeven miljard andere kijken, draai ik nog een keer dat aanstekelijke liedje van Ivo de Wijs, over ‘Die debiele homofiele joodse neger met ’n bult’. Om het menselijk te houden. Want zo’n foute tekst mag binnenkort ook vast niet meer. Ook al was ie ooit links.

https://youtu.be/ZlsKWbJ4kX8

André Meiresonne, Dominee voor de Ongelovigen